Ջավախքն էլ առաջվանը չէ. հազարավոր փակ տներ, հարյուրավոր դատարկ փողոցներ: Եվ ոչ ոք այստեղ ահագնացող արտագաղթը կանգնեցնելու փորձ չի անում: Երբ զգանք, որ մեր թիկունքն այլևս դատարկ է՝ շատ ուշ կլինի:

 

Սիրիայում հրթիռների կրակի տակ այսօր կորցնում ենք սիրիահայ գաղթօջախը, իսկ հայաթափվող Ջավախքը վաղը կորցնելու ենք առանց կրակոցների: Սիրիահայ գաղութի երբեմնի փառքի վերադարձը այնքան անհավանական է, որքան օտարության մեջ ձեռք բերած բարեկեցիկ կյանքից ջավախքցու հրաժարվելն ու հայրական տուն վերադառնալը: Իսկ հարազատ օջախները մինչև վերջին շունչը չլքող, վճռական ջավախքցի տարեցների հույսը չի մարում՝ զավակները թոռների հետ մի օր ետ կգան: Սակայն, փակ դռների փականների ժանգը էլ ավելի է կարծրանում: Անհնար է չնկատել հայաթափման հրեշավոր ծրագրի իրագործումն այստեղ սոցիալ-տնտեսական ճգնաժամի ֆոնին. նրա տարեց տարի ամայացող քաղաքների ու գյուղերի տխուր տեսարանը, որն ամբողջանում է նրա սրտով անցնող Բաքու-Թբիլիս-Կարս երկաթգիծով: Ջավախքի տարածքում երկաթգծի ընթացող շինարարական աշխատանքներում կարծեք, թե արտառոց բան չկա, քանի որ դրանց երբեմն ներգրավվում է նաև տեղի աշխատուժը, սակայն վաստակած գումարն, ավա՜ղ, շատ հայ երիտասարդների համար դառնում է հայրենի հողն ընտանիքով լքելու ճանապարհածախս: Իրականում չարիքն ավելի խորքային է, որի մասին մոտ մեկ դար առաջ իր հարցազրույցում ասել է բրիտանացի գործակալ Լոուրենս Արաբացին. <Հայերը չպետք է ունենան Հայաստանը, բուն երկիրը>,  www.oratert.do.am/news/ayd_antaneli_hayery'_loowrens_arabaci/2013-06-01-128 

 

Թուրք-վրացական սահմանը սկսվում է Ախալքալաքի Կարծախ գյուղով: Վերջին տասնամյակում վրաց իշխանավորների թեթև ձեռքով անհամեմատ մեծացել է թուրքական և ադրբեջանական արտադրության տնտեսական ապրանքների, գյուղմթերքի ու պարենամթերքի իրացման ծավալները Ջավախքում: Սա դեռ չարյաց փոքրագույնն է: Թուրքական տարրի ներկայությունը մտահոգում է նաև վրացիներն. պետք չէ մոռանալ ամիսներ առաջ Բաթումիում բացված թուրքական դպրոցի շուրջ բարձրավցած աղմուկը:  Իսկ Ջավախքի կորուստն անդառնալի է. հայերի տասնամյակներով փակ տներն այսօր գնում են թուրքերը (սրանց պետք չէ շփոթել մցխեթցի թուրքերի հետ): Այսօր ջավախքցու տան տերը դառնում է թուրքը, և անհնար է չլսել դժգոհությունն ավագների՝ <թուրքը քաղաք է հասել ու տնավորվել>: Այսօր թուրքը անարգելք ելումուտ է անում երբեմնի հայաշատ Ջավախքում, իսկ ջավախքցին չի հիշում, թե վերջին անգամ, երբ է այստեղ թուրք տեսել:

 

<Եղբայրական> Վրաստանի հետ <սերտ> հարաբերությունների արդյունքում Հայաստանից այս էլ արդեն քանի՞ տարի է գյուղմթերք, պարենամթերք ու տնտեսական ապրանքներ Ջավախք չի արտահանվում, հայկական շուկան, բառի բուն իմաստով, դուրս է մղվել այստեղից՝ տեղը զիջելով թուրքական ու ադրբեջանական ապրանքներին: 

 

Հայաթափման ծրագիրը սկսվել է մատաղ սերնդից, որին քիչ-քիչ հեռացնում են արմատներից ու մայրենիից. դպրոցներում <Հայոց պատմություն> առարկան շաբաթը մեկ անգամ է դասավանդվում, իսկ <Հայոց լեզու> և <Հայ գրականություն> առարկաները միասին՝ շաբաթը հինգ դասաժամ: Շատ դպրոցների տնօրեններ ու մանկավաժներ ազգությամբ վրացի են, հայկական դպրոցներում գերիշխում է վրացերենի ու վրացականի շունչը: Յուրաքանչյուր առարկայի դասաժամի կեսն անցկացնում են վրացերեն, կեսը՝ հայերեն լեզվով: Համացանցում դպրոցահասակ հայ երեխաների շփման մեջ նկատելի վրացերենի առավելությունը: Իսկ ՀՀ Սփյուռքի նախարարության և ՀՀ Կրթության նախարարության պատկան մարմինները մեկ տասնամյակից ավելի է՝ չեն կարողանում հաղթահարել հայերեն գրականության մուտքի արգելքը Ջավախք: Ինչո՞ւ: Թող հարցի պատասխանը ՀՀ կառավարությունն ու ՀՀ արտաքին գերատեսչության ղեկավարները տան:

 

Ապրիլյան քառօրյա պատերազմի օրերին հայտնի դարձավ, որ Ջավախքի Նինոծմինդա քաղաքի հիվանդանոցի սեփականատերը Ադրբեջանի առաջին տիկին Մեհրիբան Ալիևան է, իսկ գործադիր տնօրենը ադրբեջանցի Էլդար Ալիևն է: Սա հանրությանը հայտնի դարձավ այն ժամանակ, երբ բուժհաստատության հայազգի աշխատակիցները փորձել էին աջակցություն ցուցաբերել Արցախում մարտնչող հայ զինվորներին ու ազատամարտիկներին, ինչն, անշուշտ, առաջացրել էր հիվանդանոցի ազերի վերադասի դժգոհությունը և հայազգի բուժաշխատակիցներին աշխատանքից ազատելու նրա սպառնալիքը չէր ուշացել: 

 

Թուրքական տարրի ներկայությունը Ջավախքում այլևս նորություն չէ, օրինակները բազմաթիվ են: Ջավախքցին այլևս իր գլխի տեր չէ. ինքը չի որոշում՝ իրեն ինչ է հարկավոր, նրա խոսքը կշիռ չունի, նրա միայն ձայնն է պետք ընտրությունների ժամանակ:  

 

Մենք ուշքի ենք գալիս այն ժամանակ, երբ դանակը ոսկորին է հասնում: Եթե այսպես՝ հարևանցիորեն, Հայաստանի իշխանավորները շարունակեն Վրաստանի ղեկավարների հետ <սիրախաղ> անել դիվանագիտության փոխարեն, ապա ևս մի քանի տասնամյակ և Ջավախքն առանց կրակոցի կհանձնենք թուրքերին, իսկ վրացիները նրանց համար խնդիր չեն: 

 

Ջեմմա Բաղդադյան

baghdadyan@yahoo.com

 

 

 

 

Նոյյան տապան  -   Վերլուծություն