Այսօր Հայաստանում սա գլխավոր հարցն է ժողովրդի և Հայաստանի կառավարության համար:

Թվարկելով այս նախագծում ընդգրկված հիմնական ռիսկերը և հասկանալով բացասական հետևանքների մեծությունը, և աղտոտման կանխարգելման քաղաքականություն մշակելով, Հայաստանի կառավարությունը կարող է խուսափել բազմաթիվ աղետներից Ամուլսարի և առաջիկա հանքարդյունաբերական ծրագրերից: Շրջակա միջավայրի աղտոտումը կանխելը որպես ռազմավարական կառավարման սկզբունք հնարավորություն է տալիս խուսափել կամ նվազագույնի հասցնել մետաղների արդյունահանման բնապահպանական նշանակալի ազդեցությունները: Ամուլսարի դեպքում լավագույն տարբերակը այս նախագիծը դադարեցնելն ու չեղարկելն է, քանի որ բնության աղտոտման ամբողջական կանխարգելումն այս դեպքում անհնար է:

Ստորև բերված են Ամուլսարի համար տարբեր ռիսկային գործոնները:

Խնդրում եմ դիտել այս տեսանյութը թթվային դրենաժի բացասական և կործանարար ազդեցությունների մասին գաղափար տալու համար, թե ինչ կարող է տեղի ունենալ Ամուլսարում:
https://www.youtube.com/watch?v=bjAUm_0wf9s

Լիդյանի այս փաստաթուղթը https://goo.gl/FYwyRD ցույց է տալիս և վկայում է, որ ստորերկրյա ջրերի հոսքի ուղիները գործառնական ժամանակաշրջանում ԱԶԴՈՒՄ են շրջակա ջրային ռեսուրսների վրա, ներառյալ Ջերմուկի և Սևանա լճի վրա: Այն, ինչ ասում են Քննչական կոմիտեի հանձնաժողովի նախագահը լիովին սխալ է:

Risk = Probability of occurrence X Consequence of outcome

Ռիսկ = Առաջացման հավանականությունը X Հետևանք

Ամուլսարի համար հավանականությունը շատ մեծ է `կապված Ամուլսարի գտնվելու վայրի, Լիդիանի կողմից նախկին փորձի բացակայության, հանքաքարի մեջ ոսկու շատ ցածր կոնցենտրացիայի և Լիդիանի թույլ ֆինանսական և տեխնիկական հնարավորությունների հետ: Բացասական կործանարար հետևանքները հարյուրամյակների ընթացքում կանդրադառնան բոլոր ջրային ռեսուրսներին, ներառյալ Ջերմուկը և Սևանա լիճը:

Ամուլսարի վայրը, իմ կարծիքով ամենից կարեւոր ռիսկային գործոնն է: Խնդրում եմ վերանայել Ամուլսարի տեղանքը https://goo.gl/rx1pi5 եւ http://bit.ly/2JKnvep, Ջերմուկի մոտ, երեք գետերի, երկու ջրամբարների եւ ստորգետնյա թունելի միջեւ: Թթվային դրենաժի անկառավարելի բարձր մակարդակով, ի՞նչ եք կարծում, կարող է պատահել Հայաստանի լավագույն ջրային ռեսուրսների սրտում, հարյուրավոր տարիների ընթացքում: Ընդհանրապես, հանքարդյունաբերական գործունեությունը չպետք է մոտ լինի ջրային ռեսուրսներին: Դուք արդեն տեսնում եք, թե ինչ է տեղի ունենում Սեւանի հետ, վատ կառավարման արդյունքում:

Կարդացեք Լիդիանի իսկ մարտի 2017 վերջնական տեխնիկական փաստաթղթից էջ 397-ը, որտեղ ասվում է, որ լրացուցիչ ուսումնասիրություններ անհրաժեշտ են գեոքիմիայի, ջրերի մաքրման և ջրային հաշվեկշիռների համար:
https://www.lydianinternational.co.uk/images/TechnicalReports-pdfs/2017/Lydian_43-101_March_30,_2017.pdf

Սակայն, մինչ օրս էլ Լիդիանը նման վերջնական և հաստատված գրավոր տեղեկություններ չունի այս ուղղությամբ, սակայն պնդում է, որ պետք է հանքավայրի շահագործումը շարունակվի:Առանց վերջնական գեոքիմիայի, ջրերի մաքրման և ջրային հաշվեկշիռների բալանսավորման պլանների, բոլոր երաշխիքներով, ոչ մի հանք չի կարող թույլտվություն ստանալ եւ գործել որեւէ վայրում եւ համապատասխանի միջազգային չափանիշներին: Այդ հիմնական ուսումնասիրությունները Լիդիանի պարտականությունն են, և դրանք պետք է արվեին նախքան թույլտվություն ստանալու դիմումը և գործի սկսելը, ոչ թե դրանից հետո: Սա 2016 թ. պայմանագրի պայմաններից փոփոխություն է: Հետեւաբար ՀՀ Կառավարությունը եւ Շրջակա միջավայրի նախարարությունը պետք է ծրագիրը չեղյալ հայտարարեն և կատարված ցանկացած աշխատանք, գործողություն, շինարարություն կամ ներդրում դառնում է Լիդիանի և ոչ թե Հայաստանի կառավարության պատասխանատվությունը:

Լիդիանը հանքարդյունաբերության ոլորտում որեւէ նախնական փորձ եւ վարկանիշ չունի, ունի շատ թույլ ֆինանսական հնարավորություններ եւ աշխարհում որեւէ վայրում չի իրականացրել նման քիմիականապես եւ էկոլոգիապես վտանգավոր նախագիծ: Լիդիանի առաջին և միակ ծրագիրը Ամուլսարն է:

Ամուլսարի ոսկու հանքավայրի նախագծի դեպքում, երկարաժամկետ կործանարար բնապահպանական եւ թթվային դրենաժի հետևանքները կշարունակվեն հարյուրավոր տարիներ: Արդյունքում երկարաժամկետ կորուստները բազմաթիվ անգամ ավելին կլինեն, քան 10 տարվա կարճաժամկետ օգուտները: Ուստի ինչու՞ Հայաստանի կառավարությունը դեռ ցանկանում է իրականացնել այս նախագիծը:

Ինչպիսի՞ն է Հայաստանի ռիսկային հանդուրժողականությունը Ամուլսարի համար: Հավանաբար շատ ցածր է, զգայուն դիրքի / վայրի, Լիդիանի անփորձ վարկանիշի եւ հսկայական հանրային ընդդիմության շնորհիվ:

Լրացուցիչ ռիսկի գործոն է նաև հանքային ապարների կառուցվածքը, 0,75 գրամ ոսկի մեկ տոննա հանքաքարի մեջ: Դա նշանակում է տարածքի մեծ ավերում:

Անիրատեսական է ենթադրել, որ Ամուլսարի նախագիծը ոչ մի ջուր չի թողնի շրջակա միջավայրին: Կլինի ջրի աղտոտում: Մի ընկերություն, որը երբեք չի շահագործել հանքավայրը, առաջարկում է հանքարդյունաբերություն ՝ բարձր թթվային արտադրությամբ և աղտոտող արտահոսող ներուժով Հայաստանի ջրամատակարարման համակարգի սրտում: Միացյալ Նահանգներում լայնածավալ հանքերի վրա կատարված ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ հանքերի 75-ից 93% -ը բացասաբար է անդրադարձել ջրի որակի վրա, և որ մեղմացման միջոցառումները ձախողվել են հանքերի 64% -ում:

ELARD-ը նշում է, որ Լիդիանի բնութագրման ուսումնասիրությունները անբավարար են և, հետևաբար, չեն կարող հանգեցնել արդյունավետ մեղմացման միջոցառումների նախագծման: Նաև հանքի բնութագրումը լիովին անբավարար է: Բայց առանց մեծապես բարելավված բնութագրման, շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության կանխատեսումները չափազանց անորոշ են հանքարդյունաբերության հետ կապված: Այս միջոցները պետք է իրականացվեն ցանկացած հանքարդյունաբերությունից շատ առաջ, և պետք է լրացնել բացերը որոշակիությունը բարձրացնելու և բնական ռեսուրսներն ու համայնքները պաշտպանելու համար: Չնայած Լիդիան պարտավորվել է կիրառել մեղմացման առաջարկվող շատ միջոցներ, սակայն ինժեներական մանրամասներ չեն ներկայացվում, ուստի արդյունքների և հետևանքների մասին հնարավոր չէ համոզվել:

Lydian-ի Ամուլսարի ներդրողներին չի հաջողվել ներկայացնել այս նախագծում հուսալի տեխնիկական, բնապահպանական և ֆինանսական երաշխիքներ, որոնց համար իրենք միայն պատասխանատու են: Լիդիանը իր թերի փաստաթղթերով և ապակողմնորոշող քարոզչությամբ ապատեղեկացրեց Հայաստանին, ներդրողներին, բանկերին, Սփյուռքին, և, հետևաբար, ի վիճակի չէ իրականացնել հաջող հանքարդյունաբերական գործողություն:

Ես հավատում եմ, որ Լիդիանի թերի տեխնիկական փաստաթղթերը և 2016-ին թույլտվություն ստանալուց առաջ Լիդիանին ներգրավված ռիսկերի ոչ թափանցիկ ներկայացումը, նույնիսկ մինչև այսօր, բավարար հիմքեր են այս նախագիծը օրինականորեն դադարեցնելու համար:

Այս նախագիծն ունի բազմաթիվ բացասական սոցիալական, տնտեսական և շրջակա միջավայրի ռիսկեր և հետևանքներ, որոնք հարյուրամյակներ շարունակ հետապնդելու են Հայաստանին տարբեր եղանակներով: Այս նախագծի չեղարկումը այդ ապակառուցողական հետևանքները կանխելու միակ միջոցն է:

Լիդիանը պետք է թափանցիկ լիներ Ամուլսարի նախագծի բոլոր բացասական ռիսկերը և հետևանքները ներկայացնելու համար, նախքան թույլտվություն ստանալու դիմումը: Նույնիսկ այսօր նրանք համարձակություն չունեն դա անել:

Այս անորոշություններից ազատվելու համար Հայաստանի, Լիդիանի և ներդրողների համար լավագույն տարբերակը Ամուլսարի ոսկու հանքի նախագիծը դադարեցնելն է:

Գովելի է նաև այն, որ վարչապետ Փաշինյանը ELARD-ի հետ անցավ այս նախագծի մանրակրկիտ գնահատման և հարցաքննության: Սա վստահություն է տալիս ցանկացած ներդրողի, որ այսուհետև Հայաստանը, հուսով եմ, հետևելու է խիստ օրենքներին և խրախուսելու է փորձառու և որակավորված ընկերությունների իրական ներդրումները, ի տարբերություն Լիդիանի:

Հուսով եմ, որ կարողացա աջակցել Հայաստանին՝ այս նախագծի վերաբերյալ փաստերը բերելու համար, և որոնք գուցե ձեզ առաջնորդեն ճիշտ որոշումների կայացման գործընթացում:

Մաղթում եմ ձեզ հաջողություն ՝ ձեր որոշումների կայացման գործընթացում:

Հարգանքներով, Յարութ Բրոնոզեան

Քիմիական / բնապահպանական ինժեներ, MS

Գլենդել, Կալիֆորնիա

Հղումներ

https://hetq.am/hy/article/106848?fbclid=IwAR23pCMGP4M2yFsrvhIH7gdVVgr9Iz0RExD3GjNPjFf-SB7jEmtNPPn4Tyg Դոկտոր Էնն Մաեստ. «ԷԼԱՐԴ-ԹԻԱՐՍԻ-ի զեկույցում ջրերի վրա ազդեցության վերաբերյալ դրական բան դժվար գտնվի»

https://www.youtube.com/watch?v=e4nhBD72UCs&t=144s  ELARD ընկերության փորձագետների հետ անցկացվել է տեսակոնֆերանս

https://hetq.am/hy/article/106850  «ԷԼԱՐԴԻ» փորձագետը՝ «Լիդիան»֊ի ներկայացուցչին. «Ես պնդում եմ, որ Ձեր գնահատումը թերի է»

https://armlur.am/927056/ Ամուլսարի մասին թաքցրած տվյալներն ու նախկին նախարարի ազգականի ունեցվածքը

 

https://www.eli.org/sites/default/files/eli-pubs/d10_02.pdf  POLLUTION PREVENTION AND MINING: A Proposed Framework For The Americas

---