Կիրակի օրը Ադրբեջանը սկսել է կրակ բացել Լեռնային Ղարաբաղում տեղակայված հայկական դիրքերի ուղղությամբ:

 

1920-ականներին խորհրդային վարչակազմերը, արհամարհելով ժողովրդագրությունը, Լեռնային Ղարաբաղը տեղակայել էին Ադրբեջանի կազմում: ԽՍՀՄ-ի տապալման շրջանում տեղի հայերը ճնշող մեծամասնությամբ քվեարկեցին հանրաքվեի միջոցով Ադրբեջանից անջատվելու համար եւ հռչակեցին անկախություն: Արդյունքը մնաց չճանաչված: Եվ երբ ԽՍՀՄ-ը փլուզվեց, Ղարաբաղը հայտնվեց Ադրբեջանի միջազգայնորեն ճանաչված սահմանների ներսում: Սարսափելի պատերազմի արդյունքում, Հայաստանը գրավեց Լեռնային Ղարաբաղը եւ հարակից հողերը, այնուհետ կնքվեց հրադադար, 1992-ին գումարվեց Մինսկի խումբ կոչվող միջազգային ֆորումը ՝ երկու կողմերին իրենց տարաձայնությունները  առանց արյուն թափելու կարգավորմանը միջնորդելու համար:

 

Անցած 28 տարիների ընթացքում, հազարավոր մարդիկ են զոհվել Լեռնային Ղարաբաղի հողի վրա, հարյուր հազարավոր մարդիկ տեղահանվել կամ տեղափոխվել են մարտական գործողությունների հետեւանքով: Ղարաբաղյան հակամարտությունը հիրավի, անվանում են «ամենավտանգավոր չկարգավորվող հակամարտությունը Եվրոպայում», քանի որ թեժ մարտերը կարող են կոնֆլիկտի մեջ ներքաշել ռուսաստանին ու Թուրքիային: Ռուսաստանը աջակցում է Հայաստանին, բայց միաժամանակ զենք է վաճառում Ադրբեջանին, իսկ Թուրքիան աջակցում է Ադրբեջանին՝ հնարավոր բոլոր տարբերակներով:

 

Այսպիսի նախաբանով է բրիտանական The Spectator-ը սկսել Լեռնային Ղարաբաղի ամբողջ երկայնքով արդեն երրորդ օրը շարունակվող ռազմական գործողություններին իր անդրադարձն ու հարցազրույցի նախաբանը:

 

Նշվում է, որ տասնյակ խաղաղ բնակիչներ արդեն զոհվել են կիրակի սկսված մարտերի նոր փուլում: Հայաստանը, ստիպված է դիմակայել լավ զինված մրցակցին: Մոսկվան քիչ է խոսել, մինչդեռ Թուրքիան, որը մեկ դար առաջ ոչնչացրեց  1,5 միլիոն հայերի, այժմ տեղափոխում է Եվրամիություն մոջահեդիներին, որոնց նա տեղակայել էր Սիրիայում՝ Բաշար Ասադին տապալելու համար: Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը քանիցս խոստացել է աջակցել Ադրբեջանին «անհրաժեշտ բոլոր միջոցներով»:

 

«Հայաստանը հայտարարել է ռազմական դրություն: ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը նոր պատերազմի բռնկումից ի վեր օտարերկրյա լրագրողի հետ իր առաջին հարցազրույցում ուժասպառ, բայց վճռական, շարադրել է պատմության հայկական կողմը եւ նկարագրել շարունակվող իրադարձությունները որպես «գոյաբանական սպառնալիք» հայ ժողովրդի համար»,-հավելել է հեղինակ Քափիլ Քոմիրեդդին:

 

Հարցազրույցը ներկայացնում ենք բառացի թարգմանությամբ.

 

-Ք. Ք.- ձեր կիրակնօրյա ելույթում խորհրդարանում դուք Ղարաբաղում տեղի ունեցող գործողություններն անվանեցիք որպես հայաստանի գոյատեւման պայքարի ամենակարեւոր հանգրվան: Արդյո՞ք սա նշանակում է, որ Հայաստանը այժմ տոտալ պատերազմի մեջ է:

 

-Ն. Փ.- Ադրբեջանը նախապես ծրագրված ագրեսիա սկսեց Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի դեմ: Ինչպես գիտեք, այնտեղ հայեր են ապրում: Մենք այնտեղ բարոյական եւ քաղաքական պարտավորություն ունենք՝ պաշտպանել մեր հայրենակիցներին: Հայաստանը Լեռնային Ղարաբաղի անվտանգության երաշխավորն է: Իրավիճակն այժմ սրվում է, քանի որ Ադրբեջանը շարունակում է գնդակոծել Լեռնային Ղարաբաղը ՝ փորձելով ռազմական ուժի միջոցով լուծում պարտադրել, ինչը, ի դեպ, արվում է Թուրքիայի անմիջական աջակցությամբ:

 

- Ք. Ք.- Ի՞նչ կորուստներ ունի ձեր կողմը:

 

-Ն. Փ.- Մի քանի տասնյակ զոհեր կան խաղաղ բնակչության եւ զինվորականների շրջանում: Քանի որ մարտերը շարունակվում են, ես չեմ կարող վերջնական թիվ հայտնել:

 

- Ք. Ք.- Եթե այս պատերազմը ոչ այլ ինչ է, քան ձեր գոյատեւման համար մղվող պայքար, դուք միայնա՞կ եք մարտնչում, թե՞ ստացել եք ձեր երկարամյա գործընկեր Ռուսաստանից աջակցության հավաստիացումներ:

 

-Ն. Փ.- Կցանկանայի շեշտել, որ շատ կարուոր է հասկանալ, թե ինչի մասին է ղարաբաղյան հակամարտությունը: Կարդալով միջազգային լրատվամիջոցների վերնագրերը ՝ հասկանում եմ, որ կա լուրջ թյուրըմբռնում: Դա տարածքային վեճ չէ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջև: Խնդիրը Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքն է: Տարածաշրջանը հայտնվեց Ադրբեջանի տարածքում`Խորհրդային Միությունում կամայական որոշումներ կայացնելու հետեւանքով: Հայերը միշտ սպառնալիքի տակ էին: Այն սկզբում թաքնված էր, բայց ավելի ուշ տեսանելի դարձավ: Երբ սկսվեց Խորհրդային Միության փլուզումը, հայերը որոշեցին օգտագործել իրենց ինքնորոշման իրավունքը. Ինչպես Ադրբեջանը ժամանակին առանձնացավ Խորհրդային Միությունից, այնպես էլ Լեռնային Ղարաբաղը բաժանվեց Ադրբեջանից: Ի դեպ, դա լիովին խաղաղ գործընթաց էր: Ադրբեջանն ամենասկզբից արձագանքեց այս գործընթացին ուժով, ջարդերով, սպանություններով: Եվ հակամարտությունն սկսվեց հենց այդ կետից: Միջազգային հանրությունը, ցավոք, խորը թյուրընկալում ունի հակամարտության էության նկատմամբ: Խոսքը տարածքի մասին չէ: Դա մարդկանց, մարդկանց, անվտանգության խնդիր է: Լեռնային Ղարաբաղի հայերը, որոնք միշտ Լեռնային այդ տարածքում մեծամասնություն են եղել, ցանկանում են օգտագործել իրենց ազատության, անկախության եւ ինքնորոշման իրավունքը:

 

- Ք. Ք.- Ստացե՞լ եք աջակցության հավաստիացումներ Ռուսաստանից:

 

-Ն. Փ.- Ինչ վերաբերում է մեր գործընկերներին, կարող եմ ասել, որ ներկա պահին Ռուսաստանն ամբողջությամբ չեզոք դիրքում է:

 

- Ք. Ք.- Հետաքրքիր է: դուք ասում եք, որ Մոսկվան չեզոք դիրքորոշում ունի: Անկարան՝ Ադրբեջանի հովանավորը, ամենեւին էլ այդպես չէ: Թուրքիայի նախագհն ուղիղ մեղադրում է Հայաստանին շարունակվող ռազմական գործողությունների համար եւ խոստացել է Ալիեւին աջակցել «Մեկ ազգ, 2 պետություն» սկզբունքով: Թուրքակիան ԶԼՄ-ները ծառայում են այս քարոզչությանը: Կարո՞ղ եք սա համակարգված համարել: եթե այո, ապա ունի՞ հայաստանը հնարավորություն՝ դիմակայել Ադրբեջանին ու Թուրքիային միաժամանակ եւ հաղթել նրանց միայնակ:

 

-Ն. Փ.- Դա ակնհայտորեն Թուրքիայի և Ադրբեջանի համաձայնեցված գործողությունն է: Թուրքիան ղեկավարում է ողջ գործընթացը: Նրանք չեն փորձում թաքցնել դա: Դա իրականում շատ հրապարակային գործընթաց է: Ես նշեցի Լեռնային Ղարաբաղի հայության առջեւ ծառացած էքզիստենցիալ սպառնալիքի մասին: Բայց քանի որ նշում եք Թուրքիային, հաշվի առեք այն էքզիստենցիալ սպառնալիքը, որին հայերը բախվել են Թուրքիայից մեր պատմության ընթացքում: Ինչպես գիտեք, 20-րդ դարի առաջին ցեղասպանությունը կատարվեց Օսմանյան Թուրքիայում, երբ սպանվեց մեկ ու կես միլիոն հայ: Մինչ այժմ Թուրքիան ոչ միայն հրաժարվում է ճանաչել Հայոց ցեղասպանության փաստը, այլ  իրականում շարունակում է իր ցեղասպան քաղաքականությունը հայերի նկատմամբ: Ինչ վերաբերում է մեր հնարավորություններին, ապա ես նորից եմ կրկնելու. Սա մեզ համար գոյաբանական սպառնալիք է, եւ մեզ պաշտպանվելուց բացի այլ տարբերակ չի մնում:

 

- Ք. Ք.- Պե՞տք է ՆԱՏՕ-ն անհանգստանա այն հանգամանքից, որ իր անդամներից մեկը, ինչպես դուք եք ենթադրում, կազմակերպում եւ գլխավորում է նմանօրինակ ծրագիր:

 

-Ն. Փ.- Եկեք դիտենք այս ամբողջ գործընթացը որպես Թուրքիայի ավելի լայն տարածաշրջանային քաղաքականության մի մաս: Մտածեք այն մասին, թե ինչ է կատարվում Միջերկրական ծովում եւ Մերձավոր Արեւելքում: Այն, ինչ Թուրքիան անում է այնտեղ, նրա կայսերական նկրտումների մի մասն է: Դա ոչ մի կապ չունի ՆԱՏՕ-ի ամրապնդման հետ: Խոսքը միայն Հայաստանի անվտանգության մասին չէ: Խոսքը ամբողջ Հարավային Կովկասի մասին է: Այն լույս է սփռում Թուրքիայի ապակայունացնող դերի վրա ամբողջ տարածաշրջանում:

 

- Ք. Ք.- Մինսկի խումբը երկու կողմերին էլ հորդորել է անհապաղ դադարեցնել ռազմական գործողությունները եւ շարունակել բանակցությունները: Դիվանագիտական խողովակներով երկխոսություն վարելու փորձ եղե՞լ է  Հայաստանի կամ նրա գործընկերների կողմից:

 

-Ն. Փ.- Երբ ես դարձա Հայաստանի վարչապետ, ես առաջարկեցի Լեռնային Ղարաբաղի համար բանաձեւ. Այդ հակամարտության ցանկացած լուծում պետք է ընդունելի լինի Հայաստանի ժողովրդի, Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի եւ Ադրբեջանի ժողովրդի համար: Ես առաջին հայն էի, ով ներգրավվեց բանակցային գործընթացում՝ ասելով, որ ցանկացած լուծում պետք է ընդունելի լինի նաև «մարտնչող» կողմի համար: Հուսով էի, որ Ադրբեջանի նախագահը կպատասխաներ նման ոգով: Ցավոք, նա դա չարեց: Նա պնդում էր, որ միայն Ադրբեջանն է կարևոր: Ադրբեջանի նախագահը ռազմատենչ հռետորաբանություն օգտագործեց ՝ ասելով, որ ինքը պատրաստվում է այդ հակամարտությունը լուծել ռազմական ուժի միջոցով, եւ որ դիվանագիտական նպատակն է՝ բավարարել Ադրբեջանի ռազմական փառասիրությունը: Մինչ այժմ Ադրբեջանի նախագահի դիվանագիտությունը ռազմական գործիքն է միայն: Այդ իրավիճակում, այդ մթնոլորտում շատ դժվար է պահպանել բանակցություններն ու դիվանագիտությունը:

 

- Ք. Ք.- Այսինքն ՝ Դուք այս պահին Բաքվի հետ որեւէ կապ չունե՞ք, դուք ոչ մի ալիքից չե՞ք փորձել օգտվել.

 

-Ն. Փ.- Ոչ:  Բայց մենք կապի մեջ ենք Մինսկի խմբի համանախագահների հետ:

 

- Ք. Ք.-  2016-ի  «քառօրյա պատերազմը» իր գագաթնակետին հասավ փակուղում: Բայց դա չափազանց օգուտ բերեց Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւին: Ձեր կարծիքով, ի՞նչը կարող է լինել ագրեսիայի այս  նոր փուլի համար դրդապատճառ:

 

-Ն. Փ.-  Իմ համոզմունքն այն է, որ միայն ժողովրդավարական ճանապարհով ընտրված կառավարություններն են ի վիճակի գտնել փոխզիջւմներ եւ ընդունել խաղաղության բանաձեւեր: Խնդիրն այն է, որ իր նախագահության ընթացքում Իլհամ Ալիեւը Ադրբեջանում զարգացրեց հակահայկական ատելության մթնոլորտ: Ադրբեջանում «հայ» նշանակում է՝  թշնամի, որին պետք է անհապաղ սպանել: Հիմա այդ ատելության մթնոլորտը պայթում է՝ վերածվելով իրականության:

 

- Ք. Ք.-  Կիրակի օրը խորհրդարանին դուք ասել եք,  «տեղի ունեցածի մեջ անսպասելի ոչինչ չկա ր»: Եթե ամեն բան կանխատեսում էիք, ինչու՞ ամեն ինչ չարեցիք, որպեսզի դա տեղի չունենար:

 

-Ն. Փ.-  Ադրբեջանի նպատակը Լեռնային Ղարաբաղի գրավումն էր՝ պատերազմով կամ առանց պատերազմի: Այնպես որ տրամաբանական չէր լինի, որ ես համաձայնեի ադրբեջանական կողմից Լեռնային Ղարաբաղի օկուպացիային ՝ պատերազմից խուսափելու համար: Ալիեւը փոխզիջման համար տեղ չթողեց:

 

- Ք. Ք.-  Վարչապետ դառնալուց առաջ Դուք լրագրող եք եղել եւ իրավապաշտպան: Ձեր պաշտոնավարման օրվանից Հայաստանը զգալի առաջընթաց է գրանցել: Այդ ձեռքբերումները, որոնք արդեն իսկ խաթարված են համաճարակով, գրեթե անկասկած հողին կհավասարվեն  պատերազմով: Ձեզ նկարագրել են որպես Կովկասի  Գանդի: Ո՞րն է այն գինը, որը դուք պատրաստ եք վճարել խաղաղության համար:

 

-Ն. Փ.-  Երբ ես դարձա Հայաստանի վարչապետ, ես ասեցի, որ Ադրբեջանի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի եւ Հայաստանի դեմ նոր պատերազմը կնշանակի պատերազմ ժողովրդավարության դեմ: Այժմ կարող եմ պաշտոնապես ասել, որ Հարավային Կովկասում ժողովրդավարության դեմ Ադրբեջանի պատերազմը սանձազերծված է: Դա միայն պայքար չէ մեկ ազգի կամ մեկ պետության ազատության համար: Դա պայքար է ժողովրդավարության համար, քանի որ բռնապետությունը պատերազմում է ժողովրդավարության դեմ:

 

Աղբյուր՝ https://armtimes.com/

 

https://www.spectator.co.uk/article/how-armenia-views-the-conflict-with-azerbaijan

Նոյյան տապան  -   Ի՞նչ է գրում մամուլը