Էմին Քէշմէր անուն Թուրք ուսուցիչ մը, որ երկար տարիներ Հայկական ու Յունական դպրոցներու մէջ ուսուցչական ու փոխտնօրէնի պաշտօն կատարեր է, վերջերս հրատարակեց գիրք մը որուն մէջ կը պատմէ այդ շրջանի իր ապրումները։ Գիրքը կոչուած է «Փոշէթ մը ծրար մը՝ Իսթանպուլի հող»։ Ան ծանր մեղադրանքներ, աւելի ճիշդ՝ մերկացումներ ունի այդ շրջանի կրթական վարչակարգին դէմ, որովհետեւ դիտել կուտայ որ փոքրամասնական վարժարաններէ ներս փոխտնօրէններու նշանակումին միակ նպատակն էր հակակշռի տակ պահել այդ վարժարանները, փոքրամասնական մանուկները հմայել ու դէպի այս կողմը առնել, լրտեսել դպրոցի մէջ անցած-դարձածները։ «Ճանչցայ այնպիսի Թուրք փոխ-տնօրէններ որոնք կը գանգատէին որ փոքրամասնական աշակերտները բաւարար խանդավառութեամբ չէ որ կերգէին Անկախութեան Քայլերգը», կը պատմէ Քէշմէր։ «Ակօս»ի մէջ հրատարակուած է Էմրէ Էրթանի կողմէ Քէշմէրի հետ կատարուած հարցազրոյց մը, որու մէջ նախկին փոխտնօրէնը կը պնդէ որ ամէն մարդ գիտէ արդէն թէ Կրթական Նախարարութեան կողմէ նշանակուած Թուրք փոխտնօրէններուն գլխաւոր պարտականութիւնն էր հակակշռի տակ պահել փոքրամասնութիւնները որոնք կասկածելի տարրեր կը նկատուէին։ Ասիկա արդէն ցոյց կուտար որ փոքրամասնութիւնները երկրորդ կարգէ հայրենակից կը նկատուէին։ Քէշմէր այս գիրքը գրած է որպէսզի բացատրէ թէ այսպիսի փոխտնօրէնի պաշտօն մը ընդունելի պէտք չէ ըլլայ։ Գիրքին մէջ պատմուած է այն յոյներուն մասին որոնք ստիպուեցան Իսթանպուլէն Յունաստան գաղթել։ Ասոնցմէ մէկը Թուրքիոյ մէջ մնացած իր ազգականներուն գրած է նամակ մը։ «Սթէլիօ Պարպա մեռաւ, եկէք յուղարկաւորութեան ու գալու ընթացքին փոշէթ մը լեցուն Իսթանպուլի հող բերէք»։ Որովհետեւ այս մարդիկը այսպէս կը կտակէին։ «Մենք այս մարդոց չարիք գործեցինք, անոնք այս երկրին մարդիկն էին, անոնք գացին ու մենք աղքատացանք։ 1915-էն վերջ Թուրքիոյ մէջ ճարտարապետութիւն չմնաց։ Մինչդեռ անկէ առաջ աշխարհահռչակ ճարտարապետներ ունէինք։ 1880ական թուականներուն իսկ Տրապիզոնի մէջ պալէ եւ օփէրա կար։ Ոչնչացուած այս մշակոյթներուն տեղ նոր մշակոյթ մը ստեղծել ուզեցին, բայց արդիւնքը հիմա մէջտեղն է։ Մինչեւ որ անցեալի հետ երես առ երես չգանք, Թուրքիա չի կրնար ժողովրդավար դառնալ»։ Քէշմէր կը պատմէ ուրիշ հետաքրքրական դրուագներ ալ։ Ահաւասիկ անոնցմէ մէկը. «Օր մը Կրթական Նախարարութենէն նշանակուած Թուրք տնօրէններէն մէկը զիս կանչեց եւ ուզեց որ միասնաբար մէկ առ մէկ ձեռքէ անցընենք դպրոցին գրադարանը։ Շուարեցայ։ Մենք Հայերէն չէինք գիտեր, ի՞նչպէս պիտի քննէինք գրադարանին գիրքերը։ Ի՞նչ պիտի գտնէիք այդ գիրքերուն մէջ։ Ասիկա այդ մարդոց վրայ յարձակելէ տարբեր նշանակութիւն մը կրնա՞ր ունենալ։ Ուղղակի ցեղապաշտութիւն էր։ Կը հպարտանանք որ աշխարհի մէջ միայն մենք ենք որ 23 Ապրիլի նման մանկական տօն մը ունինք, բայց միւս կողմէ այդ օր տղոց կը կարդացնենք «հայրենիքին վրայ յարձակած թշնամիներու նկատմամբ ատելութիւն քարոզող բանաստեղծութիւններ»։ Քէշմէր կը պատմէ որ ինք ընդվզած էր երբ տեսած էր որ Թրքերէնի ուսուցիչը միայն Թրքերէն սորվեցնելու համար չէր որ կը ղրկուէր, այլ անոր ուսերուն վրայ կը դրուէր ուսուցչի պաշտօնէն տարբեր պաշտօն մըն ալ։ «Այս գիրքը գրեցի որովհետեւ ուզեցի մերկացնել բոլոր այն սուտերը որոնք յառաջ կը քշուին այս նիւթերու մէջ», կըսէ Քէշմէր։ «Մ»

---