13 Նոյեմբեր 2019ին ծերակուտական Լինզի Կրեհեմի կողմէ (հանրապետական, Հարաւային Քարոլայնա) Հայոց Ցեղասպանութեան բանաձեւի վերաբերեալ Ծերակոյտի քուէարկութեան արգելափակումը մտորումներու տեղի տուաւ, թէ ի՛նչ բան դրդած է զայն՝ այդպէս վարուելու։ Պատճառները կը տատանէին՝ սկսած Թուրքիոյ նախագահ Ռեչեփ Թայիփ Էրտողանի հետ Սպիտակ Տան մէջ իր հանդիպումէն՝ անոր քուէարկութենէն անմիջապէս առաջ, մինչեւ անոր կտրուկ շրջադարձերը քանի մը այլ հարցերու շուրջ եւ նախագահ Թրամփի թրքամէտ քաղաքականութեան ենթարկուիլը։

 

Հայոց Ցեղասպանութեան բանաձեւին դէմ ծերակուտական Կրեհեմի քուէարկութիւնը բացատրելու եւս մէկ ծանրակշիռ պատճառ են այն գումարները, զորս ան ստացած էր թուրք ամերիկացիներէ՝ իր քաղաքական քարոզարշաւներուն համար։

 

Եան Ճ․ Լինչ յօդուած գրած է Ahwalnews.com կայքին մէջ՝ փաստագրելով թրքական նուիրատուութիւնները ծերակուտական Կրեհեմի քարոզարշաւներուն։ Այս գումարները կ՛աւելնան այն միլիոնաւոր տոլարներուն վրայ, զորս Թուրքիոյ կառավարութիւնը կը վճարէ Ուաշինկթընի մէջ գործող լոպիիստական ընկերութիւններուն, որպէսզի Քոնկրեսի մէջ խոչընդոտեն Հայոց Ցեղասպանութեան բանաձեւի ընդունումը: 11 Հոկտեմբեր 2019ին Akin Gump Strauss Hauer & Feld ընկերութիւնը աւելցուեցաւ Թուրքիոյ համար լոպիիստական գործունէութիւն ծաւալող ամերիկեան ընկերութիւններու երկար ցանկին։ Հետաքրքրական է, որ այս լոպիիստական ընկերութիւնը վարձած է TransAtlantic Petroleum թեքսասեան ընկերութիւնը, որ շահեր ունի Թուրքիոյ նաւթակազային ոլորտին մէջ։ Akin Gump լոպիինկ կ՛ընէ՝ Թուրքիոյ դէմ պատժամիջոցներու կիրարկումը խափանելու համար, բանաձեւ մը, զոր Ներկայացուցիչներու Պալատը մեծամասնութեամբ ընդունեց  29 Հոկտեմբեր 2019ին:

 

Լինչ հաղորդած է, որ Հայաստանի կառավարութիւնը Միացեալ Նահանգներու մէջ գումարներ չէ ծախսած լոպիինկի գծով, իսկ Ուաշինկթընի մէջ գործող ամերիկահայ կազմակերպութիւնները լոպիինկի համար շատ քիչ գումար ծախսած են՝ թրքական կառավարութեան ծախսած միլիոնաւոր տոլարներու համեմատութեամբ։ «Ըստ ԱՄՆ հարկային վարչութեան (IRS) վերջին տուեալներուն՝ Ամերիկայի Հայկական Համագումարը (ԱՀՀ) 2017ին հաւաքած է մօտաւորապէս 2 միլիոն տոլար, սակայն իբրեւ 501 (գ) (3) ոչ առեւտրական խումբ, անոր չէ թոյլատրուած ծախսել իր պիւտճէին զգալի մասը լոպիինկի համար։ Համաձայն Լոպիինկի բացայայտման օրէնքով (LDA) պահանջուող տեղեկատուութեան՝ ԱՀՀը, 2018ին, լոպիիստական գործունէութեան համար  ծախսած է 95 հազար տոլար, իսկ մինչեւ այսօր՝ 2019, ծախսած է 80 հազար տոլար։ Ամերիկայի Հայ Դատի յանձնախումբը արձանագրուած է իբրեւ 501 (գ) (4) ոչ առեւտրական կազմակերպութիւն, ինչ որ կը նշանակէ, թէ յանձնախումբը կրնայ իր պիւտճէին մեծ մասը ծախսել լոպիինկի համար: 2017ին, Հայ Դատի յանձնախումբի ընդհանուր եկամուտը կազմած է 850 հազար տոլար, սակայն կազմակերպութիւնը լոպիինկի համար վերջին երկու տարիներուն ընթացքին, ամէն տարի ծախսած է միայն 120 հազար տոլար՝ համաձայն LDAի բացայայտումներու»։ 

 

29 Հոկտեմբեր 2019ին ԱՄՆ Քոնկրեսի Ներկայացուցիչներու Պալատի կողմէ Հայոց Ցեղասպանութեան բանաձեւի ընդունումէն ետք, Թուրք-ամերիկեան Ազգային Ղեկավար Կոմիտէն (TASC) գործի անցաւ՝ կասեցնելու համար Ներկայացուցիչներու Պալատի նմանօրինակ բանաձեւի ընդունումը Ծերակոյտի մէջ։

 

Ըստ Լինչի՝ «TASCի ղեկավարութիւնը եւ անոնց գործընկերները անմիջական կապեր ունին Էրտողանի ներքին շրջանակներուն հետ եւ Կրեհեմի անհատական քաղաքական նուիրատուութիւններ կատարելու սովորութիւն: ... TASCի համանախագահ, դոկտոր Հալիլ Մութլու Էրտողանի զարմիկն է: Ան եւ իր կինը 8 Օգոստոս 2016ին ընդհանուր առմամբ 10 հազար 800 տոլար նուիրած են Team Graham Inc.ին, 2020ին Ծերակոյտին մէջ իբրեւ ծերակուտական վերընտրման քարոզարշաւին համար։ Անոնց անհատական նուիրատուութիւնները՝ 5400 տոլար իւրաքանչիւրը, առաւելագոյնն է, որ անհատը Միացեալ Նահանգներու մէջ կրնայ տալ քաղաքական քարոզարշաւին, ամէն ընտրական փուլի: Մութլուի գործատուն՝ Մասաչուսեց քաղաքը գտնուող Պէյսթէյթ բժշկական կեդրոնը Team Grahamի նուիրատուութիւններու ամէնէն մեծ աղբիւրներէն  մէկն է:  Ընթացիկ ընտրական փուլի մէջ հիւանդանոցի աշխատակիցները նուիրաբերած են 21 հազար 600 տոլար, 2020 թուականի ծերակուտականի համար քարոզարշաւին»։ 

 

Թուրքիոյ հետ կապուած եւս մէկ ընկերութեան՝ Nimeks Organicsի աշխատակիցները շարքին են ծերակուտական Կրեհեմի քարոզարշաւի գլխաւոր նուիրատուներուն. անոնք այս ընտրական փուլին տրամադրած են ընդհանուր առմամբ 16 հազար 200 տոլար անհատական նուիրատուութիւններ։ «Nimeks Բնական մթերքներու խումբի ապրանքային գիծ է Փենսիլվենիոյ մէջ եւ սննդամթերք կը ներմուծէ Թուրքիայէն։ Ընկերութեան գլխաւոր տնօրէն Մուրատ Կուզել նաեւ TASCի գանձապահն է», կը տեղեկացնէ Լինչ:

 

Աւելին, Կուզելի ընտանիքը ընդհանուր առմամբ 8100 տոլար նուիրած է Կրեհեմի նախագահական քարոզարշաւին, 28 Յունիս 2016ին, «հակառակ այն բանին, որ նախորդ տարուան Դեկտեմբերին Կրեհեմ դուրս եկած էր այդ մրցարշաւէն: Նուիրատուութիւնը կատարուեցաւ Թուրքիոյ մէջ յեղաշրջման փորձէն անմիջապէս ետք», հաղորդած է Լինչ: «Միայն քանի մը շաբաթ անց, Կուզել եւ անոր ընտանիքը եւս 10 հազար 800 տոլար նուիրեցին Team Grahamի՝ մէկ օր առաջ, երբ Մութլուի ընտանիքը նոյն գումարը նուիրած էր 8 Օգոստոսին։ Ոչ Մութլուները, ոչ Կուզելները չեն հանդիսանար Կրեհեմը ընտրողները․ ան կը ներկայացնէ Հարաւային Քարոլայնան»:

 

Տարօրինակ է, որ Կուզել հանրապետական ծերակուտականին գումար կը նուիրէր այն ատեն, երբ «ան Դեմոկրատական ազգային յանձնախումբի ժառանգութեան խորհուրդի նախագահն էր եւ մօտաւորապէս 300 հազար ամերիկեան տոլար նուիրած էր Հիլըրի Քլինթընի նախագահական քարոզարշաւին աջակցող դեմոկրատական յանձնախումբերուն», կ՛ըսէ Լինչ: Կուզել պէտք է լուրջ պատճառ ունենար՝ ըլլալով կուսակցութեան մը յանձնախումբին ղեկավարը, որպէսզի գումար նուիրէր իրենց հակառակորդին։

 

Կուզել սերտ կապեր հաստատած էր նախագահ Էրտողանի փեսայ եւ Թուրքիոյ գանձարանի ու ֆինանսներու նախարար Պերաթ Ալպայրաքի, նախագահի զաւկին՝ Պիլալ Էրտողանի եւ նախագահի խօսնակ Իպրահիմ Քալինի հետ։ Ժամանակ առ ժամանակ, Կուզել «կը խնդրէ թուրք պաշտօնեաներու օգնութիւնը իր քաղաքական գործունէութիւնը համակարգելու համար», ինչ որ, ըստ Լինչի, յայտնի դարձաւ Ալպայրաքի ելեկտրոնային փոսթը կոտրելէ ետք:

 

Զարմանալի չէ, որ Հետաքննութիւններու Դաշնակցային Բիւրոն (ՀԴԲ) կը քննէր TASCի պաշտօնեաները։ «8 Սեպտեմբեր 2016 թուակիր ելեկտրոնային նամակին մէջ TASCի համահիմնադիր Իպրահիմ Ույար ըսած է Ալպայրաքի, որ ՀԴԲ իրեն հարցուցած է, թէ արդեօք TASC եւ թրքական այլ կազմակերպութիւններ ներգրաւուա՞ծ են թրքական կառավարութեան անունով ամերիկեան քաղաքականութեան մէջ միջամտելու փորձերուն: Ույար նաեւ նշած է, որ հարցաքննուած են քանի մը այլ անձեր, որոնց շարքին՝ Կուզել եւ Թրքական Ժառանգութեան կազմակերպութեան հիմնադիր նախագահ Հալիլ Տանիշմազ»։ Տարիներ առաջ Ալպայրաքին ուղարկուած ելեկտրոնային նամակներու մէջ, Տանիշմազ անգամ մը առաջարկած էր «քողարկուած» լոպիիստական քարոզարշաւ իրականացնել՝ «Ամերիկայի մէջ լոպիիստականգործունէութիւնը սահմանափակող ֆինանսաւորման կանոնները եւ հարկային խոչընդոտները յաղթահարելու համար»: Երբ ելեկտրոնային նամակները բացայայտուեցան, Տանիշմազ հեռացաւ Թրքական Ժառանգութեան կազմակերպութենէն, հաղորդած է Լինչ։

Turkish Coalition Northeast PAC եւս գումար նուիրած է ծերակուտական Կրեհեմի քարոզարշաւին։ Այս տարուան Ապրիլին ընկերութիւնը առաւելագոյն թոյլատրելի գումարը՝ 5000 տոլարի նուիրատուութիւն ըրաւ Team Grahamի՝ «անոր ամենամեծ նուէրը թեկնածուի յանձնաժողովին, ներկայի ընտրական փուլին», պարզած է Լինչ:

 

Երբ ծերակուտական Կրեհեմը Միւնիխի մէջ կայացած համաժողովի ընթացքին իր ելոյթին մէջ սատարեց Թուրքիոյ, Team Graham 1000 տոլար ստացաւ ամերիկեան Greenberg Traurig, LLP լոպիիստական ընկերութենէն, զոր կը վարձէ Թուրքիան։

 

Ծերակուտական Կրեհեմ 10 Յունուար 2019ին հանդիպեցաւ Greenberg Traurigի լոպիիստներուն՝ Թուրքիա կատարած իր այցելութենէն շաբաթ մը առաջ. Հոն ան պիտի հանդիպէր Էրտողանի։ Թուրքիա գտնուելու ընթացքին Էրտողան ծերակուտական Կրեհեմը հրաւիրեց հետը համերգի երթալ, բան մը, զոր Կրեհեմ որակեց իբրեւ «իր կեանքի լաւագոյն իրադարձութիւններէն մէկը»:

 

Լինչ եզրափակած է իր զեկոյցը` պնդելով․ «Պարզ է, որ թրքական կազմակերպութիւններու եւ քաղաքական գործողութիւններու յանձնաժողովներու համախմբուած ցանցը, որ կապեր ունի Էրտողանի ընտանիքին հետ, կը կարծէ, թէ Կրեհեմ արժանի է իրենց ժամանակի եւ քաղաքական նուիրատուութիւններու ներդրման»:

 

Մենք չենք գիտեր 2016ին կատարուած՝ ՀԴԲի հետաքննութեան արդիւնքը TASCի եւ թուրք-ամերիկեան այլ կազմակերպութիւններու վերաբերեալ, այսուամենայնիւ, կարծես թէ բաւարար հիմքեր կան ուսումնասիրելու համար անոնց կողմէ «Օտարերկրեայ գործակալներու արձանագրութեան մասին»  օրէնքի հնարաւոր խախտումը՝ իբրեւ չարձանագրուած լոպիիստներ, օտարերկեայ կառավարութեան համար․․․

 

Արեւելահայերէնի թարգմանեց՝ Ռուզաննա Աւագեան

Արեւմտահայերէնի վերածեց՝ Սեդա Գրիգորեան  

 

  -   Յօդուածներ