Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետ Տիգրան Սարգսեանը անցեալ շաբաթավերջին հարցազրոյց էր ունեցել Հայաստանի հեռուստաընկերութիւնների ներկայացուցիչների հետ։ Ստորեւ ներկայացնում ենք հարցազրոյցն ամբողջութեամբ։ -Գնաճը մի երեւոյթ է, որն իր մէջ ընդգրկում է մեր տնտեսութեան տարբեր շերտեր: Թանկացել է առաջին անհրաժեշտութեան սննդամթերքը, մինչդեռ Փարիզի սուպերմարկետներում առաջին անհրաժեշտութեան որոշ ապրանքներ աւելի մատչելի են, քան մեր սուպերմարկետներում եւ խանութներում: Չէ՞ք կարծում, որ գնաճը զսպելու Կառավարութեան քաղաքականութիւնն էֆեկտիւ եւ հասկանալի չէ, եւ հասարակութիւնն այնքան էլ այդ հարցում չի վստահում Կառավարութեանը: -Աշխարհում չկայ որեւիցէ երկիր, որտեղ քաղաքացու համար հասկանալի է, թէ Կենտրոնական բանկն ինչպէս է զսպում գնաճը, այդ թւում նաեւ զարգացած երկրներում: Միգուցէ դրա անհրաժեշտութիւնը չկայ էլ: Մարդկանց համար առաւել կարեւոր է, որ երկրում գների կայունութիւն լինի, եւ մարդը դատում է արդիւնքներով: Այդ տեսակէտից մենք արձանագրում ենք, որ ունենք գնաճի խնդիր: Վերջին 10-15 տարիներին գները Հհ-ում երբեք այսքան բարձր չեն եղել: Մենք յայտնուել ենք բարձր գնաճային փուլում, որը 2011 թուականին մեզ համար լրջագոյն մարտահրաւէր է: Ես համաձայն եմ մեր քաղաքացիների բարձրացրած հարցի հետ, մենք իսկապէս գործ ունենք բարձր գնաճի հետ: Դա պայմանաւորուած է երկու գործոնով: Ամբողջ աշխարհում տեղի է ունենում սննդամթերքի գների աճ, եւ բնականաբար, Հայաստանը` լինելով ներմուծող երկիր, չի կարող իր վրայ այդ ազդեցութիւնը չզգալ, որովհետեւ ներմուծուող ապրանքների գները նոյնպէս աճում են: Երկրորդ գործոնը ներհանրապետական է, որը նոյնպէս խիստ բացասական է եղել 2010 թուականին` պայմանաւորուած այն հանգամանքով, որ մենք ունեցել ենք աննախադէպ անկում գյուղատնտեսութեան ոլորտում` 13.5 տոկոսանոց, ընդ որում` կային ճիւղեր, որտեղ անկումը մինչեւ 40 տոկոսի էր հասնում: Բնականաբար, գյուղմթերքների գները 2010 թ. նոյնպէս էապէս բարձրացան Հհ-ում, եւ մենք ունեցել ենք աննախադէպ բարձր գնաճ` 9.5 տոկոսի: Գնաճի հետեւանքով, բնականաբար, ստեղծւում են սոցիալական խնդիրներ, եւ մենք պարտաւոր ենք համարժէք քայլեր ձեռնարկել, որպէսզի կարողանանք մի կողմից գնաճը զսպել, միւս կողմից` ունենալ սոցիալական փաթեթ, որն առաջին հերթին հնարաւորութիւն կը տայ անապահով խաւերին դիմագրաւելու այս մարտահրաւէրին: Այդ առումով մենք յայտարարել ենք` 2011 թ-ը մեզ համար առաջինը գնաճի զսպման տարի պէտք է լինի, երկրորդը` գյուղատնտեսութեան ոլորտում պարտաւոր ենք լրացուցիչ ջանքեր գործադրել, որպէսզի այդ բնագավառում ապահովենք բարձր աճի ցուցանիշներ: Դա լինելու է այն հիմնական եւ էական գործոնը, որը հնարաւորութիւն կը տայ գների մակարդակը Հայաստանում նուազեցնել: Այդ նպատակով` 2010 թ-ին մենք վերջին եօթ տարիների ընթացքում առաջին անգամ մեծածաւալ քանակի սերմացու ներմուծեցինք Հայաստան` օժանդակելու Հհ-ում սերմաբուծութեան զարգացմանը եւ արտադրողականութեան բարձրացմանը: Այս տարի Հայաստան ենք ներմուծում շուրջ երկու հազար տոննա գարու սերմացու, եւ արդէն իսկ 18 հազար գյուղացիական տնտեսութիւնների հետ ունենք պայմանաւորուածութիւն, որ նրանց տրամադրելու ենք գարու սերմացու, ընդ որում` անվճար: Գիւղատնտեսութեան օժանդակութեան միւս ուղղութիւնն օրգանիկ գյուղատնտեսութեան զարգացումն է: Մենք ,թամարայ Ֆրուտե-ին տրամադրել ենք 300 մլն դրամի օժանդակութիւն, որպէսզի նա պտղատու ոլորտում ներդրումներ կատարի եւ օգնի փոքր տնտեսութիւններին` զբաղուելու պտղաբուծութեամբ: Ծրագիրն ընթանում է գերակատարումով, այսինքն` Հայաստան է ներմուծուել բաւականին մեծ քանակի սերմացու, տնկիներ, եւ ,թամարայ Ֆրուտըէ բոլոր մարզերում պայմանագրեր է կնքում գյուղացիական տնտեսութիւնների հետ` նրանց տրամադրելով տնկիներ, պարարտանիւթեր եւ օժանդակելով, որպէսզի այդ տնտեսութիւնը եւս զարգանայ: Անասնաբուծութեան ոլորտում Հայաստան Է ներմուծուել 1222 երինջ եւ ձեւաւորուել Է 14 նոր տոհմաբուծական ընկերութիւն: Կարծում ենք` սա էլ պէտք է նպաստի, որ 2011-2012 թթ գյուղատնտեսութիւնում մենք տեսնենք էական տեղաշարժ: Ենթակառուցուածքների առումով աննախադէպ ներդրումներ ենք կատարել 2009-2010 թթ.` առաջին հերթին ,հազարամեակների մարտահրաւէրներէ ծրագրով: Ենթակառուցուածքներին վերաբերող ծրագրերը շարունակուելու են: Կառավարութեան փետրուարի 24-ի նիստի որոշումներից մէկով` մենք վերացրեցինք գյուղտեխնիկայի պարտադիր աւտոտեխզննութիւնը, որն իրականում լուրջ անհանգստութիւն էր պատճառում այն տնտեսութիւններին, որոնք ունեն գյուղացիական տեխնիկայ: Մենք վերացրեցինք դա` գյուղատնտեսութեան ոլորտում էլ աւելի բարենպաստ պայմաններ ստեղծելու նպատակով: -Համաշխարհային բանկի հայաստանեան ներկայացուցչութեան ղեկավարը նշել էր, որ 2011 թ-ին Հհ-ում տնտեսական աճը կը լինի 4-5 տոկոս, եթէ անկումային ոլորտները` շինարարութիւն, գյուղատնտեսութիւն, մենք կարողանանք զարգացնել: Փետրուարի 18-ին Գիւղատնտեսութեան նախարարն ասուլիսի ժամանակ յայտարարեց, որ եկեղեցու հետ են համաձայնագիր կնքել, եւ եկեղեցականները կը լինեն նաեւ Գիւղնախարարութիւնում: Ըստ նախարարի` գյուղատնտեսութեան զարգացումը մեծ մասամբ Աստծուց է կախուած: Հիմա Դուք ասում էք սերմացու եւ այլն, բայց ի՞նչ կը լինի, երբ կարկուտ գայ, եւ մենք ունենանք նոյն արդիւնքը, ինչ այս տարի է: Ես մտածում էի, որ 21-րդ դարում գյուղատնտեսութեան ոլորտը կախուած է ոչ թէ Աստծուց, այլ տեխնոլոգիաների ներդնումից: Եթէ մենք հիմա էլի կախուած ենք եղանակի քմահաճոյքից, սա չի՞ նշանակում, որ մեր ջանքերը մէկ գիշերում ուղղակի կարող են ջուրը լցուել: -2010 թ-ը վկայում է այն մասին, որ այդ խնդրի հետ առնչուել է ոչ միայն Հհ-ն. սննդամթերքի համաշխարհային գնաճը պայմանաւորուած է եղել նաեւ բնակլիմայական պայմաններով: Բնակլիմայական պայմանները միշտ էլ ազդում են գյուղատնտեսական արտադրանքի ծաւալների վրայ: Եթէ լինում է բարենպաստ տարի, ուրեմն ծաւալներն աճում են, գները` նուազում, եւ հակառակը: Որպէսզի մենք չէզոքացնենք բնակլիմայական պայմանների ազդեցութիւնը, բնականաբար, ենթադրւում է մեծածաւալ ներդրումներ գյուղատնտեսութեան եւ գյուղատնտեսութեան վերամշակման ոլորտում: -Պարոն վարչապետ, գնաճը զսպելու մեխանիզմների մասին եմ ուզում խօսել: 2010 թ-ի սկզբին, երբ ակնյայտ էր, որ գները սկսել են աճել, Կառավարութիւնը դարձեալ սկսեց մեխանիզմների մասին խօսել, որոնք պէտք է թոյլ չտային, որ այդ գնաճը շատ զգալի լինէր: Այդուամենայնիւ, տարեվերջին արձանագրեցինք գների 9,5 % աճ: Ին՞չ երաշխիքներ կան, որ կիրառուող այս միջոցառումները կը կարողանան իրավիճակը հարթել եւ, առհասարակ, կառավարութեանը կը յաջողուի մեղմել ստեղծուած սոցիալական դրութիւնը: -Առաջին հերթին պէտք է գնահատենք, թէ այն բոլոր գործողութիւնները, որոնք անհրաժեշտ են գնաճը զսպելու համար, կատարւում են, թէ ոչ: Դրանք չորս ուղղութիւններն են` նախ դրամավարկային ուղղութիւն, որը Կենտրոնական բանկն է կարգաւորում: Գնաճը զսպելու համար Կենտրոնական բանկն այսօր տանում է խիստ դրամավարկային քաղաքականութիւն, նաեւ բարձրացնում է տոկոսադրոյքները: Երկրորդը` հարկաբիւջետային քաղաքականութիւնն է, որը նշանակում է, որ պէտք է փուլ առ փուլ նուազեցնել բիւջէի դեֆիցիտը, այսինքն` բիւջէն չպէտք է աւելի շատ գումար ծախսի, քան հաւաքում է հարկերից: Երրորդ ուղղութիւնը շուկաների կարգաւորումն է: Չորրորդը վերաբերում է վարչական գների կարգաւորմանը: Այս չորս ուղղութիւններով էլ մենք համալիր ծրագիր ենք մշակել: Սրանք նուրբ մասնագիտական խնդիրներ են, որովհետեւ չափից աւելի զսպողական ազդեցութիւնը գնաճի վրայ բերում Է նաեւ տնտեսական աճի զսպման, որում մենք շահագրգռուած չենք: Օրինակ` դժուար թէ մեր քաղաքացիները հասկանան, եթէ մենք սկսենք բիւջետային ծախսերը կրճատել: Դա միանշանակ չի ընդունուի, որովհետեւ մենք առաջին հերթին 2010 թուականին մեր բիւջետային ծախսերում աւելացրինք սոցիալական ծախսերն ու թոշակները: Մենք չնախատեսուածից աւելի բաձրացրեցինք սոցիալական նպաստները` 10%, թոշակները` 15%, նպատակ ունենալով սոցիալապէս անապահով խաւերին հնարաւորութիւն տալ դիմագրաւելու այս գնաճային բացասական երեւոյթներին: -Պրն. վարչապետ, իսկ կառավարութիւնն ի՞նչ ծրագրեր կարող է իրականացնել, մշակել, որպէսզի տեղական արտադրողի համար ստեղծուէն այնպիսի պայմաններ, որ գոնէ տեղական ապրանքի գնաճ չունենանք: -Այս թեման վերջին երեք տարիների ընթացքում շատ արդիական է: Մենք շատ ենք խօսում արտադրողներին օժանդակելու մասին, բայց թէ ինչպէս պէտք է դա անենք, կայ լուրջ բանավէճ: Մեր ընդիմախօսները պահանջում են, որպէսզի մենք ներմուծուող ապրանքների համար սահմանենք բարձր մաքսատուրքեր եւ դրանով իսկ օժանդակենք մեր ներքին արտադրողին: Սակայն միջազգային փորձը ցոյց է տալիս, որ դա հեռանկարային ճանապարհ չէ, որովհետեւ, երբ դուք այդպիսի գործառոյթ էք իրականացնում, իրականում դրանից մրցակցութիւնը չի աւելանում, հակառակը` նուազում է: Այն ջանքերը, որ պէտք է գործադրեն տեղական արտադրողները որակի բարձրացման համար, չի իրականացւում: Ին՞չ է նշանակում օժանդակել: Եթէ մենք ,օժանդակելէ ասելով հասկանում ենք ներդրումներ կատարել, ժամանակակից տեխնոլոգիաներ ներդնել, ինքնարժէքը նուազեցնել, ապա այո', միանշանակ համաձայն ենք դրա հետ, բայց եթէ խօսքն արտադրողին հեշտ փող աշխատելու հնարաւորութիւն ստեղծելու մասին է, ապա դա ոչ մի լաւ հետեւանքի չի բերում: Մեր քաղաքականութիւնն այլ է, մենք նպատակային օժանդակութեան կողմնակից ենք: Այսինքն, եթէ Հհ-ում կան ձեռնարկութիւններ, որոնք ունեն ծրագրեր, որոնց իրականացումը բերելու է ռէալ առաջընթացի` աշխատատեղերի ստեղծում, աշխատավարձերի բարձրացում, նոր արտադրատեսակ ու տեխնոլոգիաներ, մենք այդ արտօնութիւնը տալիս ենք: Մենք այսօր արդէն իսկ ունենք նման 14 հաստատուած եւ մօտ 60 մլրդ դրամի ներդրումներ ենթադրող ծրագիր: Եւ այս ծրագրերին մենք արտօնութիւն ենք տուել` ազատել ենք սահմանի վրայ աւելացուած արժէքի հարկի վճարումից: Արդիւնքում` ստեղծուելու է մի քանի հազար նոր աշխատատեղ, եւ Հայաստան են ներմուծուելու նոր տեխնոլոգիաներ: -Տարբեր գնահատականների համաձայն` վերջին շրջանում մարդիկ դադարել են Հայաստանում ներդրումներ կատարել, եւ նրանց թիւը գնալով պակասում է: - Մենք` որպէս պետութիւն, օժանդակում ենք այն արտադրողին, որն այդ կերպ նպատակ ունի ոչ թէ աւելի շատ փող աշխատելու, այլ նոր ներդրումներ կատարելու, աշխատատեղեր աւելացնելու եւ այլն: -Հայաստանը ե՞րբ սպառող երկրից կը դառնայ արտադրող երկիր, եւ հնարաւոր կը լինի՞ այսօր հանրապետութիւն նեմուծուող տարրական ապրանքների արտադրութիւնը կազմակերպել այստեղ: Ինչու՞ չի կազմակերպւում այդ արտադրութիւնը Հայաստանում, եւ մենք ստիպուած ներմուծում ենք դրանք: -Գոյութիւն ունի կարճաժամկէտ եւ երկարաժամկէտ խնդիր: Երկարաժամկէտը հետեւեալն է` ինչպիսի՞ն է լինելու ՀՀ տնտեսութիւնը 15-25 տարիների ընթացքում: Արդեօ՞ք Հհ-ն լինելու է ապրանք արտադրող երկիր: Օրինակ` Ամն-ն ապրանք արտադրող երկիր չէ: Վերջինս ծառայութիւններ արտադրող երկիր է եւ ամբողջ աշխարհին նա մատակարարում է իր ծառայութիւնները, որոնք հիմնուած են գիտելիքահեն տնտեսութեան վրայ, եւ այդ առումով ԱՄՆ տնտեսութիւննաշխարհի ամենադինամիկ զարգացողն է: Ապագայի տնտեսութիւնը հէնց դա է: Ես կարծում եմ, որ եթե երկարաժամկետ կտրվածքով նայենք, ապա ՀՀ դիրքավորումն այդպիսին պետք է լինի, քանի որ մենք չենք կարող մրցակցել Չինաստանի, Հնդկաստանի հետ ապրանքների արտադրության ոլորտում: Արտադրության ծավալներից, աշխատավարձից ելնելով, ավելի մատչելի ու ձեռնտու է լինելու, ասենք, հեռուստացույց, համակարգիչ արտադրել Չինաստանում, Հնդկաստանում, քան Հայաստանում: Ապագայում մեր երկիրը նույնպես պետք է դառնա ծառայություններ մատուցող երկիր, որը հիմնված է գիտելիքի վրա: Մենք պետք է մոտակա 10 տարիների ընթացքում ունենանք տասը համալսարան, որոնք համապատասխանում են միջազգային լավագույն չափանիշներին: Չլուծեցինք այս խնդիրը, ուրեմն մենք` որպես ազգ, պետություն, ապագա չենք ունենալու: Ինչ վերաբերում է կարճաժամկետի էֆեկտիվությանը. մեր փորձը վկայում է, որ մաքսատուրքերի բարձրացումը կարճաժամկետ էֆեկտներ չի տալիս, որովհետեւ դրանց բարձրացումը չի բերում նոր ներդրումների եւ նոր աշխատատեղերի ստեղծմանը: -Դարձյալ վերադառնանք գնաճի թեմային: Դուք խոսեցիք գլոբալ խնդիրներից, բայց ես ուզում եմ մի փոքր ավելի ռեալ դաշտ բերել խնդիրը եւ հարցնել` Դուք ասացիք, որ թոշակները եւ նպաստները 10-15 տոկոսով ավելացել են: Արդյոք դա համարժեք պատասխա՞ն է գնաճին, եւ եթե համաշխարհային շուկայում գները կայուն աճում են եւ դա կատարվում է նաեւ մեր երկրում, հնարավո՞ր է, որ այդ միտումը կայուն լինի, եւ գները չնվազեն, արդյունքում` տուժեն մարդիկ այն իմաստով, որ առանց այն էլ սեղմ բյուջեով չկարողանան համարժեք պատասխանել գնաճին: Եթե որոշակի բարձրացումներ կատարվում են պետական համակարգում, ապա մասնավոր հատվածն ավելի լոյալ է, ինչպե՞ս պետք է մասնավոր հատվածում կանոնակարգվի այս խնդիրը, քանի որ գներն աճում են, իսկ աշխատավարձի աճ իրականում չկա: -Աշխատավարձի աճ իրականում կա, եւ մասնավոր հատվածում` առաջին հերթին: Այդ աճը շարունակվում է: Դա բնական է: Այլ խնդիր է, որ ենթադրենք` 2009-10 թթ. ռեալ եկամուտներն աճել են 8-9 տոկոսով, ապա դա բավարար չէ: Ցանկալի կլիներ, որ, ասենք, 12-13 տոկոսանոց աճ լիներ: Երկրորդը` փաստացի, առարկայական գնաճն առաջին հերթին հարվածում է սոցիալապես անապահով խավերին, որովհետեւ ՀՀ-ում գնաճը մենք հաշվարկում ենք ի նկատի ունենալով, որ սպառողական զամբյուղի մեծ տեսակարար կշիռ ունեցող խումբը սննդամթերքն է: Վերջինիս թանկացումներն առաջին հերթին հարվածում են սոցիալական նպաստ ստացող 105 հազար ընտանիքներին եւ 550 հազար թոշակառուներին: Եթե գնաճը բավականին բարձր է, իսկ դրա նվազման միտումները` դանդաղ, ապա պետությունը պարտավոր է առաջին հերթին օգնել սոցիալապես անապահովներին: Դա ոչ միայն սոցիալական նպաստների եւ թոշակների բարձրացումն է, այլեւ ընդհանուր մեխանիզմների փոփոխությունը: Ներկայումս կառավարությունն ունի երկու նպատակ. ճիշտ թիրախային խմբերի ընտրություն եւ մոտիվացիոն մեխանիզմների փոփոխություն: Վերջին ստուգումները ցույց են տալիս, որ սոցիալական նպաստներից օգտվելու իրավունք չունեցող մարդիկ են օգտվում` ներկայացնելով կեղծ փաստաթղթեր, կամ այն մարդիկ, որոնք թոշակ չպետք է ստանան, սակայն ստանում են: Համաշխարհային վերլուծությունները ցույց են տալիս, որ երբ պետությունը տարեցտարի ավելացնում է սոցիալական նպաստները, դրանով ոչ թե խթանում, այլ զսպում է տնտեսական աճը, եւ այս պարագայում` չափը պահելը շատ կարեւոր է: Երբ մենք գյուղատնտեսության ոլորտում ստեղծում ենք նոր աշխատատեղեր, մարդիկ հրաժարվում են օրական 5000 դրամ աշխատելուց` նախապատվությունը տալով նպաստներին ու թոշակներին: Սա վտանգավոր երեւույթ է, ինչը կանխելու համար մենք սոցիալական նպաստների եւ թոշակների համակարգում դիմեցինք հիմնարար փոփոխությունների: Այսուհետ սոցիալապես անապահով ընտանիքներն անասնագլխաքանակ պահելու, տնային տնտեսությամբ զբաղվելու եւ տարեկան մինչեւ 240 հազար դրամ եկամտի իրավունք կունենան: -Այսինքն` կա աշխատատեղ, բայց կա նաեւ գիտակցության խնդիր, եւ իրենք հրաժարվում են աշխատելուց` նախընտրելով սոցիալական ապահովության օգնություն ստանա՞լը: Որքանո՞վ է ռեալ Ձեր ներկայացրած պատկերը: -Մենք լրագրողների հետ միասին այցելեցինք ,Թամարա Ֆրուտե ընկերություն, որն անսահմանափակ քանակությամբ տնկիներ էր առաջարկում գյուղացիներին: Նրանք բողոքում էին, որ չեն կարողանում տնտեսվարողների հավաքագրել, որպեսզի այդ գործով զբաղվեն: -Հայաստանի գնաճի մակարդակը կհամամատե՞ք այլ երկրների հետ: Ձեր կարծիքով` օբյեկտիվ հիմք ունի՞ գնաճի այսքան բարձր մակարդակը: -Համեմատության մեջ եթե վերցնենք, ապա նույն Վրաստանում 2010 թ-ին արձանագրվել է 11,2 տոկոսի գնաճ: Վրաստանում գներն աճի ավելի արագ տեմպեր են ունեցել: Եթե վերցնենք ԱՊՀ երկրները, ապա գնաճի մակարդակը բավականին բարձր է եղել, եւ այդ բարձր լինելը հայկական ֆենոմեն չէ: Այդ համադրությունների մեջ տեսնում ենք, որ եղած ցուցանիշը տրամաբանական է: Այլ խնդիր է, որ ԱՊՀ երկրներում, Վրաստանում գնաճը եղել է 2-3 անգամ ավելի բարձր, քան Հայաստանում, եւ դա է նաեւ սրում խնդիրը: Ռուսաստանում մշտապես գնաճը տարեկան եղել է 10 տոկոս, իսկ Հայաստանում մինչեւ 1998 թ-ը գնաճի միջինացված ցուցանիշը կազմել է 2,5 տոկոս, եւ հիմա պատկերացրեք 2,5 տոկոսից հասել ենք այն գնաճային ցուցանիշներին, ինչ ԱՊՀ երկրներում է, եւ սա մեզանում դժգոհություն է առաջացրել: Գնաճի կանխման հետ կապված` նշեմ, որ օրենսդրական նախաձեռնություններ են մշակվում, որոնք կքննարկվեն կառավարությունում: Լրագրողները շուտով հնարավորություն կունենան գնաճի միտումներին հետեւել ամբողջ աշխարհում, եւ եթե նկատում են օրինակ` շաքարավազի համաշխարհային գնի նվազում, իսկ Հայաստանում ոչ մի փոփոխություն չկա, կարող են դիմել ՀՀ տնտեսական մրցակցության պետական հանձնաժողով ու պահանջեն համապատասխան հիմնավորում: -Դուք Ձեր խոսքում նշեցիք ապագայում էլիտար համալսարանների մասին: Մինչեւ դրանց հասնելը, ես ուզում եմ հասկանալ` այն համակարգը, որի հետ կապում ենք մեր ապագան, ե՞րբ է առողջանալու, որովհետեւ մեր կրթական ոլորտը կաղում է: Ի վերջո` հանրակրթական դպրոցի հիմնական նպատակը բարձրագույն ուսումնական հաստատություն ընդունվելը կամ խցկվե՞լն է, քանի որ երեք առարկայի գոյությամբ մենք պահում ենք մեր կրթական համակարգը` կրկնուսույցներ, դասախոսներ, գումարներ եւ այլն: -Անցյալ տարի ես Կրթության եւ գիտության նախարարին հանձնարարություն տվեցի, որպեսզի հակակոռուպցիոն միջոցառումների հստակ ցանկ լինի, եւ այդ ցանկը տեղադրվի նրանց էլեկտրոնային կայքում: Այդ հանձնարարականը կատարված է, իսկ միջոցառումները բավական համարձակ են: Տրամաբանությունը հետեւյալն է` կրթական համակարգում ընդգրկվելու ճանապարհը պետք է լինի շատ հեշտ, մենք բոլոր ցանկացողներին պետք է հնարավորություն տանք ընդգրկվելու իր համար ցանկալի կրթական համակարգում: Մուտքը պետք է հեշտացվի, սակայն ելքը` բարդացվի: Եթե ուսանողը չունի գիտելիք, ապա չպետք է ստանա դիպլոմ: Երկրորդ բարեփոխումը` կրթության ոլորտում կոռուպցիայի դեմ պայքարը, երկկողմանի պետք է լինի: Ոչ մի նախարար չի կարող հասնել հաջողության, եթե հասարակության մեջ չկա ընդվզում կոռուպցիոն երեւույթների նկատմամբ: Մենք տեսնում ենք կոռուպցիայի դեմ պայքարելու ներուժն այնքան էլ մեծ չէ Հայաստանում, եւ դա է մեզ մտահոգում` ինչպես անել, որ հասարակության գիտակցության մեջ կոռուպցիան լինի անհանդուրժելի երեւույթ: -Պրն. վարչապետ, կա՞ արդյոք մի մանկավարժ, որը կոռուպցիայի համար ոչ թե նկատողություն է ստացել, այլ պատժվել է: -Նման դեպքերը բազմաթիվ են: Բազմաթիվ մանկավարժներ, վարչության պետեր, տնօրեններ պատժվել են, բայց խնդիրը դրանում չէ: Այն պահին, երբ պետությունը սկսում է պատժել նման մարդկանց, հասարակությունն ինքն է պաշտպանում`ասելով` ,գնացիք, փոքր ձկներին բռնեցիք ու պատժեցիքե: Այսինքն` կոնկրետ երեւույթի դեպքում սկսում են պաշտպանել կաշառակերության մեջ մեղադրվող անձանց, իսկ ընդհանրական երեւույթի դեպքում մեղքը բարդում են իշխանության վրա: Խնդիրը կրթության նախարարների մեջ չէ, այն հասարակության գիտակցության մեջ է: Համատեղ պետք է աշխատենք: Եթե չլինի երկխոսություն, այս խնդիրը երբեք չի լուծվի: -Եթե բուհն ավարտելը գնալով ավելի դժվար է դառնում,մտավախություն չկա՞, որ այդ դեպքում կոռուպցիան գուցե ավելի աճի` հաշվի առնելով, որ սովորելն ավելի դժվար կլինի, ոչ բոլորը կկարողանան այդ դժվար դասընթացներն անցնել, եւ ավելի հեշտ գումար վաստակելու հնարավորություն կունենա բուհում աշխատող դասախոսը: Ինչպե՞ս է դա վերահսկվելու: -Վերահսկողության մեխանիզմները հետեւյալն են` ինչպես են բուհերում իրականացվում որակի չափանիշների ներդրումը, ինչպես են վերահսկվում այդ չափանիշները, դրանք կիրառվում են, թե ոչ, ինչպես են կազմակերպվում ավարտական քննությունները, աշխատանքի ընդունողները որ բուհերից են ընդունում: Այս մեխանիզմը դեպի շուկա ուղղորդող է, շուկան է որոշում` ում ընդունի, ում ոչ: Սա նպաստում է բուհերի արդար մրցակցությանը: Այս մրցակցության արդյունքում ինստիտուտներն այլեւս շահագրգռված չեն լինի փողով դիպլոմ տալ, քանի որ արդյունքում կկորցնեն իրենց բիզնեսը: Դիպլոմի նպատակն աշխատանք ստանալն է, այլապես նրա արժեքը կվարկաբեկվի, ինչը ոչ -ոքի պետք չէ: -Ինչպիսի՞ն կլինի կառավարության արձագանքը, եթե վրացական պետհամարանիշով ավտոմեքենաների վարորդները որոշեն դիմել կտրուկ քայլերի, օրինակ` Վրաստանի քաղաքացիություն ձեռքբերեն: Ընդհանուր առմամբ որոշում կայացնել` առանց հաշվի առնելու բոլոր հնարավոր հետեւանքները. կառավարության այս գործելաոճը դեռ ինչքա՞ն պետք է շարունակվի: -Ես Ձեր գնահատականների հետ համաձայն չեմ: Այն, որ դժգոհություններ կան, դա ակնհայտ է: Ցանկացած փոփոխություն, որն իրականացվում է, ենթադրում է որոշակի դժգոհություններ, քանի որ մարդիկ հակված չեն իրենց վարքագծային կանոնները փոխելուն, մասնավորապես` ժամանակավոր ներմուծման ռեժիմից օգտվողները: Ի՞նչ իրավիճակ է Հայաստանում: Մարդիկ գտնում են օրենսդրության մեջ մի խողովակ, որը հնարավորություն է տալիս իրենց հարկային պարտավորությունները չկատարել, խախտել ՀՀ օրենքը: Նրանք իրականում իրենց անձնական կարիքները բավարարելու համար ձեռք են բերում ավտոմեքենա, բայց չեն ուզում մաքսատուրք վճարել: Կառավարությունն արդյո՞ք պետք է հանդուրժի այս երեւույթը: -Խոսքը ոչ թե չվճարելու, այլ գումարի չափի մասին է: -Դուք հիմա քաղաքացիներին քարոզում եք օրենքին չհետեւել, ինչն ամենավտանգավոր երեւույթն է: Եթե կան մարդիկ, որ այս օրենքները չեն կատարում եւ կառավարությունը ջանքեր է գործադրում, որ մարդկանց բերի օրենսդրական դաշտ, ապա մենք պետք է ստանանք ձեր աջակցությունը: Գոյություն ունի օրենք: Ենթադրենք, ձեր գնահատականներով, այդ մաքսատուրքը բարձր է, բայց արդյոք դա նշանակում է, որ ցանկացած քաղաքացի կարող է գնահատական տալ` քանի որ մաքսատուրքը բարձր է, ես կարող եմ իմ` օրենքով սահմանված պարտքը չկատարել: Մեր ուսումնասիրությունները ցույց տվեցին, որ տարեկամ 5 մլրդ դրամ տուրքերից մենք զրկվում ենք այն պարզ պատճառով, որ օրենքի մեջ առկա այս տրամաբանական ռեժիմը դարձել է չարաշահումների առարկա: Ի՞նչ պետք է անի պետությունը: Պետք է հանդուրժի՞, որ իր քաղաքացիները չեն կատարում օրենքի պահանջները եւ խաբում են պետությանը: Նրանքիրենց այդ վարքով մտնում են թոշակառուների, հասարակ քաղաքացիների գրպանը: Սոցիալապես անապահով մարդկանց հետ կապված. մենք ուսումնասիրություն անցկացրինք Լոռու, Շիրակի եւ Տավուշի մարզերում, եւ պարզվեց, որ խոսքը 600-700 քաղաքացու մասին է: Որոշում ընդունեցինք, որ այն քաղաքացիները, որոնք իսկապես սոցիալական խնդիրներ ունեն, մենք` որպես պետություն, նրանց աջակցություն ենք ցուցաբերում: Այդ քաղաքացիների նկատմամբ հաշվառում ենք իրականացնում, եւ հնարավորություն ենք տալիս, որ անտոկոս վարկի միջոցով նրանք վեց ամսվա ընթացքում պետության նկատմամբ իրենց պարտավորություններն ամբողջությամբ կատարեն: Սա սոցիալական օժանդակություն է, որը մենք ցուցաբերում ենք: -Վրացական պետհամարանիշերի դեպքում կառավարությունն ինչո՞ւ չնախընտրեց ավելի մրցունակ մաքսազերծման գներ սահմանելը: Ի՞նչ նկատառումներով նման որոշում կայացվեց: -Չափանիշները հետեւյալն են` երկու տիպի առաջարկություն է մեզ արվում: Առաջինը` ասում են` մեքենաների մաքսատուրքերը ավելացրեք, քանի որ ի համեմատություն այլ երկրների` մեքենաների քանակը ՀՀ-ում աճում է շատ արագ տեմպերով, այդ թվում` թե’ թանկ մեքենաների, թե’ էկոլոգիապես եւ տեխնիակապես վատ վիճակում գտնվողների: Այս տեսակետի կողմնակիցներն ասում են, որ պետք է գնալ մաքսային գների ավելացման ճանապարհով: Երկրորդ ուղղության համաձայն` մեքենաների մաքսատուրքերը պետք է նվազեցնել եւ դրանով իսկ նպաստել ներմուծվող մեքենաների որակի բարձրացմանը: Այս երկու տեսակետների բանավեճը մեզ մոտ մշտապես եղել է: Կա նաեւ երրորդ մոտեցումը, ըստ որի` 20 միլիոն դրամից ավելի արժեցող մեքենաների մաքսատուրքերը կտրուկ ավելացնել եւ համարել դա շռայլության հարկ: Մենք պատրաստ ենք այս քննարկումները միասին իրականացնել, եւ հասարակության հետ գալ այնպիսի եզրակացության, որ նախեւառաջ հասարակության համար ընդունելի լինի: -Երբ քաղաքացին տեսնում է, որ օրինակ` Վրաստանն իր քաղաքացիներից նույն բանի համար ավելի քիչ հարկեր է պահանջում, քան իր պետությունը, սկսում է չհարգել իր պետության օրենքը, մտածում է իր կառավարությանը խաբելու մասին: -Այո’, այդպես մտածող քաղաքացիներ կան, բայց դա սխալ մտածողություն է, եւ այդպիսի քաղաքացիների թիվը հասարակությունում չպետք է շատ լինի: Ես էլ կարող եմ բազմաթիվ քաղաքացիների օրինակներ բերել, որոնք ընդհակառակը` ոչ միայն չեն խախտում օրենքները, այլեւ պայքարում են այն խախտողների դեմ: Մենք պետք է պայքարենք նման բացասական երեւույթների դեմ: Ինչպե՞ս կարելի է քարոզել եւ արդարացնել օրենքի խախտումը: Իհարկե, եթե այդ օրենքը լավը չէ, ապա պետք է մտածել դրա որոշակի դրույթները փոխելու, ոչ թե չկատարելու մասին: -Կոռուպցիայի դեմ պայքարի վերահսկողական մեխանիզմները հնարավոր չէ՞ կառավարության մակարդակով իրականացնել: -Հայաստանում գործում է տեսչական ստուգումներ իրականացնող 18 մարմին, որոնց աշխատանքները կառավարությունն անարդյունավետ է գնահատել: ՀՀ կառավարության համապատասխան որոշման համաձայն` տեսչական ստուգումներ իրականացնող այդ 18 մարմիններին 2009-2010 թթ-ին արգելվեց փոքր ու միջին բիզնեսում ստուգումներ իրականացնել, ինչը բերեց կոռուպցիոն ռիսկերի նվազեցման: Պարզվեց, որ այդ ստուգողները ոչ թե նպաստում են չարաշահումների նվազմանը, այլ հակառակը` իրենք են խորացնում այդ բացասական երեւույթները եւ հանգեցնում կոռուպցիայի: Վերջինիս դեմ պայքարում բարեփոխումներն իրականացվում են երեք ուղղություններով` կառավարման համակարգի կատարելագործում, պաշտոնյաների պատասխանատվություն եւ հասարակության գիտակցության բարձրացում, որպեսզի հանրությունն ինքը չհանդուրժի այդ երեւույթները: Կոռուպցիայի դեմ պայքարելու համար անհրաժեշտ է պարզեցնել բյուրոկրատական գործընթացները, քանի որ դրանք այնքան բարդ են, որ կոռուպցիոն ռիսկեր են ծնում: Պետք է նաեւ հասկանալ, թե հասարակությունն ինչպես է ընկալում կոռուպցիան, քանի որ բոլոր հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ հասարակության մեջ նման երեւույթների նկատմամբ ընդվզում չկա: Հասարակության մեջ կա մեկ այլ վտանգավոր հիվանդություն. քաղաքացին պայքարում է այս կամ այն պաշտոնյայի դեմ ոչ թե նրա համար, որ վերջինս կաշառակեր է, այլ նրա համար, որ ինքն է ուզում օգտվել դրանից: - Անշուշտ, հետեւում եք լրատվամիջոցների հրապարակումներին: Որքա՞ն ժամանակ եք հատկացնում դրան եւ հավատու՞մ եք արդյոք մամուլին: Ձեր կարծիքով` ռեա՞լ է արտացոլում իրականությունը մեր այսօրվա մամուլը: -Այն, որ իշխանությունն արձագանքում է մամուլում այս կամ այն հրապարակմանը, քաղաքացիական հասարակության ձեւավորման գործում ունի էական նշանակություն: Իմ բլոգն արդեն ունի մշտական ընթերցողներ եւ արձագանքողներ` ի հեճուկս այն կանխատեսումների, թե դա PR ակցիա էր, եւ երկար կյանք չի ունենա: Երբ կարողանանք արձագանքել օբյեկտիվ քննադատությանը, կամաց-կամաց ասպարեզում կմնան լուրջ լրատվամիջոցները: Իհարկե, կլինի նաեւ դեղին մամուլ, ամբողջ աշխարհում կան նման լրատվամիջոցներ, հարցը տեսակարար կշիռն է: Մեր նպատակն է խրախուսել օբյեկտիվ քննադատությունը, ինչն ուժեղացնում է իշխանությանը` բացահայտելով հասարակությունում առկա լրջագույն խնդիրները: Մամուլի հրապարակումները հաճախ չեն համապատասխանում հասարակությունում իրականում տիրող իրական տրամադրություններին: Շատ հաճախ բողոքողների ձայնն է լսվում, իսկ աջակիցներինը` ոչ: -Դուք` որպես քաղաքացի, ոչ որպես վարչապետ, մեր ժողովրդին հուսադրող որեւէ բան ունե՞ք ասելու: -Մենք շատ խնդիրներ ունենք` գնաճի, սոցիալական լարվածության, աղքատության եւ այլ խնդիրներ: Մենք այդ ամենը տեսնում ենք, բայց արդյոք կարո՞ղ ենք մենք խոստանալ, որ 2011 թ-ի մայիսի մեկից մեր թոշակառուների կենսամակարդակը երկու անգամ կբարձրանա, թոշակները չորս անգամ կավելանան, իսկ գները` երկու անգամ կիջնեն: Այդպիսի բան չի կարող լինել: Իսկ ձեր հարցի պատասխանը հետեւյալն է` ՀՀ կառավարությունն ունի իր տնտեսական ծրագրերը, որոնք հիմնավորում են 2011թ-ի բյուջեն: 2011 թ-ին մենք ունենալու ենք 2 անգամ ավելի բարձր տնտեսական աճ, քան 2010 թ-ին, եւ կառավարության ձեռնարկած միջոցառումները տալու են դրական արդյունք: Արմատական բարելավումներ չենք խոստանում, բայց դրական դինամիկան զգալու է յուրաքանչյուր քաղաքացի: Սրանք են այն խոստումները, որ մենք տալիս ենք մեր քաղաքացիներին պաշտոնական փաստաթղթերում: -Դուինգ բիզնեսի հետ կապված նվազում ենք արձանագրել: Ի՞նչ երաշխիք ունենք, որ նոր բարեփոխումները նման ձախողման չեն արժանանա: -Հարկային եւ մաքսային ոլորտում էլեկտրոնային կառավարման համակարգը թույլ կտա մի շարք խնդիրներ լուծել, մասնավորապես` կնվազեն կոռուպցիոն ռիսկերը: Եթե մոտակա երկու տարիների ընթացքում կառավարությունը կարողանա հարկային եւ մաքսային վարչարարությունը բարելավվել, ապա Դուինգ բիզնեսի ցուցանիշով Հայաստանը բավականին մեծ եւ կտրուկ առաջընթաց կարձանագրի: Կառավարությունն ունեցել է ձախողումներ, եւ ամենախոշոր ձախողումը 2009 թ-ի տնտեսական աճի աննախադեպ անկումն էր` մակրոտնտեսական, սոցիալական իր բոլոր հետեւանքներով, սակայն այն միջոցառումները, որոնք վերաբերում էին բիզնես միջավայրի բարելավմանը, այսօր հիմնականում պայմանավորված են հարկային եւ մաքսային վարչարարության բարելավմամբ, որովհետեւ այս երկու ցուցանիշներով մենք աշխարհում 189-րդ տեղում ենք: Այն մաքսակետերում, որոնք այսօր գործում են, հնարավոր չէ լուծել մաքսային համակարգի բարելավման խնդիրները: Այդ մաքսակետերն ամբողջությամբ պետք է վերանորոգվեն` սկսած ֆիզիկական իրավիճակից մինչեւ բիզնես գործընթացներ, պետք է փոխվի վարչարարության կարգը եւ ապահովվի հնարավորինս թափանցիկություն: -Մինչեւ այս պահը, ո՞րը կհամարեիք Ձեր ամենագլխավոր ձեռքբերումը, կամ ո՞րն է ամենաիրատեսական ծրագիրը, որ կհասցնեք Ձեր պաշտոնավարման ընթացքում կյանքի կոչել: -Բոլոր ուղղություններով մենք սկսել ենք լայնածաալ փոփոխություններ, այսինքն` բոլոր ուղղություններով քարերը նետված են, եւ այդ բարեփոխումների արդյունքը զգալու համար մենք մի քանի փուլ պետք է անցնենք: Առաջինը` բարեփոխումների սկիզբ, ապա` ցավոտ գործընթաց, որը նշանակում է վարքագծային կանոնի փոփոխություն: Մարդը մի վարքագիծ ուներ, եւ հիմա բարեփոխումը ստիպում է, որ նա վարքագիծը փոխի, իսկ դա միշտ դժգոհություն է առաջացնում: Իսկ երրորդ էտապում արդեն ընդունվում են այդ բարեփոխումները: Օրինակ` երեք տարի առաջ դժվար էր պատկերացնել, որ մեր կառավարման ողջ համակարգը լինելու էր համակարգիչների միջոցով, մեզ ծաղրում էին: Այսօր արդեն մեր բոլոր փաստաթղթաշրջանառությունն էլեկտրոնային եղանակով է իրականացվում: -Բարեփոխումները, իհարկե, լավ են եւ գնահատելի, սակայն տարբեր գնահատականներով Հայաստանի թիվ մեկ խնդիրն արագաղթն է, եւ ամենահակասականն այն է, որ որեւէ պաշտոնական աղբյուրից կոնկրետ թիվ ստանալ հնարավոր չէ: Ի վերջո` կառավարությունը տիրապետո՞ւմ է ինչ-որ կոնկրետ թվի, թե որքան են կազմում արտագաղթի ծավալները, եւ որքանո՞վ է սա անհանգստացնում կառավարությանը: -Միանշանակ մենք տիրապետում ենք իրավիճակին: Ձեր պնդումը չի համապատասխանում իրականությանը, որ այդ ցուցանիշները չկան: Մեր միգրացիոն ծառայության կայքէջում այդ տվյալները կան: Իհարկե, մեզ մտահոգում է արտագաղթի երեւույթը, եւ մենք գործողությունների ծրագիր ենք հաստատել արտագաղթը նվազեցնելու համար: Ավելին` ծրագիր ունենք հայրենադարձության, որի նպատակն է մեր հայրենակիցների հանդեպ ստեղծել բարենպաստ միջավայր: Ըստ վիճակագրության` արտագաղթի դինամիկան տարեցտարի նվազում է, եւ դա պայմանավորված է ՀՀ կենսամակարդակի բարձր դինամիկայով` ի համեմատ այն երկրների, որտեղ գնում են ապրելու մեր հայրենակիցները: -Արտագաղթի պատճառներից մեկն էլ ՀՀ հեռավոր մարզերի ոչ այնքան բարվոք վիճակն է: Շատ ենք խոսում մարզերի եւ մայրաքաղաքի անհամաչափ զարգացման մասին: Ինչ-որ քայլեր ձեռնարկվում են, սակայն ոչ մի լիարժեք արդյունք դեռեւս չենք տեսնում: Կարելի՞ է արդյոք գործարարներին խրախուսել, արտոնյալ պայմաններ ստեղծել նրանց համար, որպեսզի վերջիններս մարզերում ներդրումներ կատարեն, եւ ըստ այդմ էլ լուծվի աշխատատեղերի հարցը, աղքատությունը կրճատվի եւ այլն: -ՀՀ մարզերի եւ մայրաքաղաքի համաչափ զարգացումը պետության կարեւորագույն նպատակներից է: Պետությունը չի կարող թույլ տալ, որ ինտելեկտուալ, տնտեսական, վարչական բոլոր ռեսուրսները կենտրոնանան Երեւանում, քանի որ դա մի կողմից խանգարում է մայրաքաղաքի բնականոն, մյուս կողմից` տարածքների համաչափ զարգացմանը: Այն միջոցառումները, որ մենք իրականացնում ենք սոցիալական խնդիրները լուծելու համար, հիմնականում ուղղված են դեպի մարզեր: Գյուղատնտեսության ոլորտում կատարվող ներդրումները եւս ուղղված են մարզերի զարգացմանը: Այս տարի ՀՀ նախագահի հանձնարարությամբ կառավարությունն ընդունել է մի արմատական որոշում` սոցիալական կարեւոր նշանակություն ունեցող խնդիրների լուծման համար 10 մլրդ դրամ հատկացնելով մարզերին: Խոսքը մանկապարտեզների, դպրոցների, միջհամայնքային ճանապարհների, ոռոգման համակարգի, խմելու ջրի եւ այլ խնդիրների մասին է: Այդ գումարները մենք հատկացրինք պահուստային ֆոնդից, որը նպատակ ունի մի կողմից ավելի համաչափ զարգացում ապահովելու, մյուս կողմից` սոիալական խնդիրներ լուծելու բոլոր մարզերում: -Պրն. վարչապետ, Դուք ունեք երեխաներ: Կարո՞ղ եք նշել երեք կարեւոր ուղենիշ, որոնց կցանկանայիք, որ Ձեր երեխաները հետեւեին: -Երբ ես մտածում եմ իմ երեխաների ապագայի մասին, ունեմ հետեւյալ համոզմունքը. որպեսզի իմ երեխաներն այս կյանքում իրենց լավ զգան, ամուր կանգնած այս հողում, նրանք պետք է գիտելիք ունենան: Այս արագ փոփոխվող աշխարհում փողը կարող են կորցնել: Ես իմ երեխաների մեջ ցանկանում եմ դնել այնպիսի կարողություններ, որ նրանք ի վիճակի լինեն ինքնուրույն ապրել արագ փոփոխվող աշխարհում, իսկ դրանք առաջին հերթին նրանց ինտելեկտուալ կարողություններն են: Կցանկանայի, որ բոլորն այդպես մտածեին:

---