Անցեալ շաբաթ թուրք ղեկավարները դիմեցին մի նոր խորամանկութեան` փորձելով իրենց երկրի` բազմիցս ճնշուած փոքրամասնութիւնների նկատմամբ կեղծ վեյանձնութեամբ դրական տպաւորութիւն թողնել միջազգային հանրային կարծիքի վրայ: Անցեալ շաբաթ վարչապետ Էրդողանը ստորագրեց մի հրամանագիր, որով իբրթէ պէտք է վերադարձուէին քրիստոնեայ ու հրէական համայնքների հիմնադրամներին կամ բարեգործական կազմակերպութիւններին պատկանող հարիւրաւոր կալուածներ: Ներկայումս Թուրքիայի Հանրապետութիւնում գոյութիւն ունի 162 նմանատիպ հիմնադրամ (vakf): Դեռեւս 1936 թուականին Թուրքիայի կառավարութիւնը պահանջեց, որ բոլոր ոչ մուսուլմանական հիմնադրամները յայտարարագրեն իրենց սեփականութիւնը: 1974 թուականին Թուրքիայի դատարանները ապօրինաբար խլեցին այս հիմնադրամներից 1936 թուականից յետոյ ձեռք բերուած կալուածները եւ նոյնիսկ մինչ այդ նրանց պատկանող գոյքի որոշ մաս: Անցեալ շաբաթուայ որոշման համաձայն հիմնադրամներից պահանջել են 12 ամսուայ ընթացքում կառավարութիւն ներկայացնել նրանցից առգրաւուած գոյքը (այժմ միլիարդաւոր դոլար արժողութեամբ)` ներառեալ դպրոցնէր, հիւանդանոցնէր, մանկատներ եւ գերեզմանատներ: Եթէ եւ երբ պառլամենտը ընդունի որոշումը, Թուրքիայի կառավարութիւնը պարտաւորւում է կամ վերադարձնել առգրաւուած գոյքը կամ վճարել փոխհատուցում այն գոյքի դիմաց, որը վաճառուել է երրորդ անձանց: Յատկանշական է, որ այս որոշումը չի տարածւում Թուրքիայի իշխանութիւնների կողմից հայերից եւ այլ փոքրամասնութիւններից առաջին համաշխարհային պատերազմի ընթացքում եւ դրանից յետոյ առգրաւուած հարիւր հազարաւոր մասնաւոր սեփականութեան վրայ: Մինչեւ Թուրքիայի ղեկավարութեանը իր փոքրամասնութիւնների հանդէպ «բարի» կամ «արդար վերաբերմունքի» համար շնորհակալութիւն յայտնելը, անհրաժեշտ է պրպտել Անկարայի դրդապատճառները եւ հնարաւոր յետագայ քայլերը: Թէեւ Էրդողանի իշխող կուսակցութիւնն ունի Պառլամենտում առաջարկուած որոշումն անցկացնելու համար անհրաժեշտ ձայները, այնուամենայնիւ չպէտք է զարմանալ, եթէ այս «առատաձեռն» առաջարկը զգալիօրէն թուլանայ դրանում ընդգրկուած գոյքի քանակի եւ տեսակի, ինչպէս նաեւ ընթացիկ արժէքի առումով` մեղարդրելով այդ սահմանափակումների համար ընդդիմադիր կուսակցութիւններին: Փոքրամասնութիւնների հիմնադրամներին առգրաւուած գոյքը վերադարձնելու Էրդողանի նախկին խոստումները, սուզուելով «բիւրոկրատական ճահիճի մէջ», երկարատեւ ձգձգումներից յետոյ չեն իրականացուել: Ամենայն հաւանականութեամբ թուրք պաշտօնաարները որոշել են արձակել այս որոշումը այն բանից յետոյ, երբ Մարդու իրաւունքների եւրոպական դատարանը բաւարարեց հայկական եւ յունական հիմնադրամների կողմից ներկայացուած մի քանի խոշոր գոյքային հայցերը: Ակնյայտօրէն, Թուրքիան չի կարող իրեն թոյլ տալ կորցնել նմանատիպ հարիւրաւոր հայցեր: Թուրքիայի բարեգործական հիմնադրամների վարչակազմի ղեկավար Ադնան Էրթեմն ասել է «Սաբահ» թերթին, որ ոչ մուսուլմանական հիմնադրամների հետ հարցերը ներքին ձեւով լուծելով` կառավարութիւնը կը խուսափի աւելի մեծ գումարներ վճարելուց, ներառեալ վնասի հատուցումից եւ դատական ծախսերից, եթէ Եւրոպական դատարանում գործերը տանուլ տա: Էրթեմը նշեց, որ կան թուով 370 առգրաւուած գոյք, որոնք պէտք է վերադարձուեն փոքրամասնութիւնների հիմնադրամներին: Գումար խնայելուց բացի, ինչն առաւել կարեւոր է, Թուրքիան կարող է խոյս տալ հարիւրաւոր դատական գործեր տանուլ տալու խայտառակութիւնից, որը վարկաբեկում է նրան աշխարհի աչքերում, յատկապէս այն ժամանակ, երբ փորձում է անդամակցել Եւրոպական միութեանը: Աւելին, Թուրքիան արդէն իսկ քարոզչական մեծ յաջողութեան է հասել` կալուածները վերադարձնելու լոկ խոստում տալով: Միջազգային լրատուամիջոցները Թուրքիայի այս ,վեյանձնէ արարքը գունեղ ներկայացրեցին նախքան փոքրամասնութիւններին գոյքի որեւէ կտոր վերադարձնելը: Պէտք է չէ զարմանալ, եթէ Թուրքիան այս նոր որոշումը դարձնի քարոզչութեան գործիք ընդդէմ ԱՄՆ կոնգրէսականների կողմից վերջերս ներկայացրած` եկեղեցական գոյքը իրենց օրինական տէրերին վերադարձնելու պահանջին: Նմանապէս, չպէտք է զարմանալ, եթէ թուրք ղեկավարները անամօթաբար պահանջէն, որ Հայաստանի, Յունաստանի եւ Իսրայէլի կառավարութիւնները փոխադարձ ժեստ անեն Թուրքիայի նկատմամբ: Պէտք է յիշեցնել թուրք պաշտօնեաներին, որ առգրաւուած գոյքը վերադարձնելով, նրանք բարեգործութիւն չէ, որ անում են կրօնական փոքրամասնութիւնների համար: Նման անտեղի շնորհակալութիւնը նման է այն բանին, որ կողոպտուած անձը շնորհակալութիւն յայտնի գողին, ով, անձնական նկատառումներից ելնելով, որոշում է վերադարձնել նրանից գողացուած գոյքի մի փոքր մաս: Թէեւ թուրքական մամուլը շտապեց բնութագրել Էրդողանի որոշումը որպէս ,պատմականէ եւ «յեղափոխական», այնուամենայնիւ, գործնականում այն աւելի նուազ կիրառելի է, քան Լոզանի համաձայնագրով ստանձնած Թուրքիայի կառավարութեան պարտաւորութիւնները, որն աւելի մեծ պաշտպանութիւն է ապահովում հայ, յոյն եւ հրէայ փոքրամասնութիւնների համար միջազգային իրաւունքի ներքոյ: Թէեւ ներքին օրէնքները կարող են փոփոխուել ցանկացած ժամանակ, Թուրքիայի միջազգային պայմանագրի պարտաւորութիւնները չեն կարող սահմանափակուել կառավարութեան որոշմամբ: Վախենալով իրենց կեանքը վտանգելուց` ոչ մուսուլմանական համայնքներից ոչ մէկը չի համարձակուել բողոք ներկայացնել Միաւորուած Ազգերի Կազմակերպութիւն կամ միջազգային ատեաններ, չնայած այն փաստին, որ յաջորդական բոլոր թուրքական կառավարութիւնները խախտել են Լոզանի պայմանագրի դրոյթները` 1923 թուականին դրա վաւերացումից ի վեր: Իմ խորհուրդը Թուրքիայի փոքրամասնութիւններին` ետ չվերցնել Մարդու իրաւունքների եւրոպական դատարան ներկայացուած իրենց դատական պահանջները մինչեւ չստանան իրենցից առգրաւուած գոյքը կամ համապատասխան ֆինանսական հատուցում: Յարութ Սասունեան «Կալիֆորնիա Կ'ուրիէր» թերթի խմբագիր Թարգմանիչ` Կ'արինէ Գէորգեան

---